- CHƯƠNG X
- THỦ TỤC TIẾN
SĨ
- (Ph. D. FORMAL PROCEDURES)
-
- I. THỦ TỤC
TIẾN SĨ LÀ GÌ?
Thủ
tục tiến sĩ là tất cả những qui định và qui trình hành chánh được
áp dụng từ lúc nghiên cứu sinh bắt đầu đăng ký khóa học cho đến khi
hoàn tất và nhận văn bằng tiến sĩ. Mỗi trường đại học thường có
tập sách nhỏ qui định về điều khoản và luật lệ cho văn bằng tiến
sĩ khác nhau (Regulations and Rules for the
Degree of Doctor of Philosophy/Doctor of Literature/ Doctor of Civil Law). Là một
nghiên cứu sinh tiến sĩ, bạn nên có tập sách này bằng cách mua hay xin
ở văn phòng bộ môn (Department office)
hay văn phòng khoa (Faculty office) thuộc
trường đại học bạn đăng ký học.
II.
CÁC LOẠI VĂN BẰNG TIẾN SĨ
Theo tác phẩm World Guide to Higher Education do Tổ chức Văn
hóa, Khoa học và Giáo dục của Liên Hiệp Quốc
xuất bản năm 1996, hệ thống giáo dục đại học (higher education) trên thế giới có thể
được chia thành ba giai đoạn chính, đó là cử nhân (BA/BSc), cao học
(MA/MSc) và tiến sĩ triết học (Ph. D), mặc dù có vài nước chỉ chia thành
hai giai đoạn như các nước nói tiếng Đức; trong khi các nước theo hệ
thống giáo dục Anh chia thành năm giai đoạn, ngoài ba giai đoạn trên, còn
có thêm giai đoạn Phó tiến sĩ (M.Phil) và Tiến sĩ văn học/Khoa học/Luật
dân dụng, một loại văn bằng tiến sĩ cao hơn tiến sĩ triết học.
Như vậy, trên cơ bản có hai cấp văn bằng tiến sĩ, đó là tiến sĩ triết
học và tiến sĩ cao hơn tiến sĩ triết học (higher/senior doctorate). Sau đây, chúng tôi
xin giới thiệu sơ lược về hai cấp tiến sĩ này qua hệ thống giáo dục
của các nước tiêu biểu hoặc các nước có nhiều ảnh hưởng đến nền
giáo dục đại học trên thế giới, đó là Đức, Mỹ, Liên-xô và Anh.
1. Bằng
Tiến Sĩ theo Hệ Thống Đức, Dokto hay Promotion
Tại Đức và tại các nước
nói tiếng Đức, sau khi đậu các kỳ thi Staatsprufung
(kỳ thi cuối khóa để được tuyển vào các nghề công chức như giáo
viên, luật sư, do chính phủ tổ chức), Diplom (bằng tốt nghiệp về khoa học, kỹ
sư, kinh tế, khoa học xã hội) hay Magister (văn
bằng về các môn thuộc nhân văn) loại I (tức rất giỏi), các sinh viên tại
các trường đại học tổng hợp, đại học kỹ thuật, các cao đẳng sư
phạm sẽ được tuyển vào khóa học tiến sĩ, doktor hay còn được gọi là promotion. Văn bằng tiến sĩ này sẽ cấp
cho các luận án nghiên cứu độc lập, nguyên thủy từ hai đến năm năm và
trải qua một kỳ thi bảo vệ luận án bằng thuyết trình.
2. Bằng Tiến Sĩ theo Hệ Thống Mỹ, Doctor of Philosophy
Sau khi đậu hai giai đoạn
cử nhân và cao học, sinh viên sẽ bước vào giai đoạn giáo dục đại học
thứ ba là khóa học để được văn bằng tiến sĩ triết học về một lãnh
vực nào đó (Doctor of Philosophy thường
được viết tắt là D. Phil. hay Ph. D.). Đối với các ngành thuộc khoa học
và nghệ thuật (Sciences and Arts) truyền
thống, khóa học tiến sĩ triết học này kéo dài từ ba đến năm năm sau
bằng cao học (master’s degree), một kỳ
thi toàn diện (comprehensive examination)
và nghiên cứu độc lập dẫn đến luận án và kỳ thi bảo vệ luận án
đó. Cần nói rõ thêm rằng mặc dù văn bằng tốt nghiệp (graduate degrees) của y học (medicine), nha khoa (dentistry) và thú y (veterinary) cũng được viết là doctor’s degree, nhưng không được hiểu là
bằng ‘tiến sĩ,’ mà chỉ là bằng bác sĩ (professional doctor’s degree), vì thực chất
chúng chỉ là các văn bằng được cấp cho sinh viên đậu bốn năm học và
thực tập tại các bệnh viện thuộc cấp cử nhân (bachelor’s degree). Đặc biệt, các bộ
môn thuộc khoa học truyền thống còn có thêm các khóa học hậu tiến sĩ
(post-doctorate studies) kéo dài từ một
đến ba năm.
Như vậy, đối với hệ thống giáo dục Mỹ, bằng tiến sĩ triết học
được xem là văn bằng học đường cao nhất, cấp cho sinh viên sau cao học
hoàn tất công trình nghiên cứu độc lập.
Ngoài ra, hệ thống Mỹ
còn có những văn bằng tiến sĩ khác tương đương với bằng tiến sĩ triết
học, như tiến sĩ giáo dục (Doctor of
Education viết tắt là EdD), tiến sĩ nghệ thuật nhạc (Doctor of Musical
Arts, viết tắt là DMA), tiến sĩ hành chánh kinh doanh (Doctor of Business Administration, viết tắt
là DBA), tiến sĩ công trình (Doctor of
Engineering, viết tắt là D.eng hay DES).
3. Bằng Tiến Sĩ theo Hệ Thống Liên-xô, Doktor Nauk
Bằng tiến sĩ theo hệ thống
giáo dục của Liên-xô là bằng tiến sĩ khoa học (Doktor nauk) mà tiếng Anh thường dịch là Doctor of Science. Đây là văn bằng học
đường cao nhất.
Để có được văn bằng tiến sĩ khoa học, sinh viên phải trải qua các
giai đoạn sau đây: bốn năm cử nhân (bachelor’s
degree), hai năm cao học (master’s degree),
hai năm nghiên cứu sau cử nhân (postgraduate
studies), hai hoặc ba năm giảng viên (lecturer),
ứng cử viên khoa học hay phó tiến sĩ (candidate
of science tương đương với private
docent và associate professor) và tiến sĩ khoa học (doctor of science).
Hệ thống giáo dục Liên-xô là hệ thống duy nhất có số năm học đường
nhiều nhất để có được văn bằng tiến sĩ khoa học.
4. Bằng Tiến Sĩ theo Hệ Thống Anh, Doctor of
Philosophy và Senior/Higher Doctorate
Theo hệ thống giáo dục
Anh, có hai loại văn bằng tiến sĩ, đó là văn bằng tiến sĩ triết học
và tiến sĩ cao hơn tiến sĩ triết học (senior
doctorate or higher doctorate).
Về bằng
tiến sĩ triết học
Sau khi đậu hạng tiên tiến
khóa cao học triết học về một môn nào đó (upper/high second class in M. Phil. với 55% điểm
trở lên) hay đậu hạng giỏi khóa cao học văn khoa hay khoa học (first class in MA or MSc với 60% điểm trở lên),
sinh viên có thể đăng ký học tiến sĩ triết học về một môn học nào
đó (Doctor of Philosophy, viết tắt là D.
Phil. hay Ph. D.).
Đối với khoa y, bằng tiến sĩ triết học này tương đương với bằng tiến
sĩ dược (Doctor in Medicine, viết tắt là
MD hay DM), tiến sĩ giải phẩu (Doctor in
Surgery, viết tắt là ChM hay MCh).
Về văn bằng tiến sĩ cao hơn văn bằng tiến
sĩ triết học
Có ba loại văn bằng tiến
sĩ cao hơn văn bằng tiến sĩ triết học, đó là, tiến sĩ văn học (Doctor of Letters/Literature, viết tắt là D.
Litt.), tiến sĩ khoa học (Doctor of Science, viết
tắt là D. Sc.), tiến sĩ luật (Doctor of
Laws, viết tắt là LLD). Điều kiện để trở thành nghiên cứu sinh của
khóa học tiến sĩ này là đương sự trước nhất phải có một văn bằng
tiến sĩ triết học về một môn học nào đó, và phải là giáo viên
(lecturer) ít nhất hai năm của University hay College trực thuộc. Đối với một
số trường đại học, một vị tiến sĩ triết học có tác phẩm đã xuất
bản được học giới đánh giá cao, không cần là giáo viên cũng có thể
được xét duyệt cho khóa học này. Sau đó, đương sự bắt đầu tiến hành
viết đề cương luận án tiến sĩ văn học hay khoa học hay luật và phải
hoàn tất luận án trong thời gian qui định, thường từ hai đến năm năm.
Như vậy, trong hệ thống
giáo dục đại học trên thế giới có hai cấp văn bằng tiến sĩ, đó là
văn bằng tiến sĩ triết học và văn bằng tiến sĩ cao hơn tiến sĩ triết
học. Bằng tiến sĩ triết học của hệ thống Mỹ và Anh tương đương với
bằng tiến sĩ của Đức và tiến sĩ khoa học của Liên-xô XHCN. Ngoài ra,
nó còn tương đương với văn bằng tiến sĩ y học, tiến sĩ giáo dục, tiến
sĩ công trình, tiến sĩ hành chánh thương mại v.v.. Bằng tiến sĩ cao hơn
tiến sĩ triết học là bằng tiến sĩ văn chương, tiến sĩ luật học, tiến
sĩ khoa học (của hệ thống Anh, không phải hệ thống của Liên-xô). Bằng
tiến sĩ cao hơn này tương đương với nghiên
cứu hay văn bằng hậu tiến sĩ của
hệ thống Mỹ, Liên-xô và một số nước trên thế giới như Pháp,
Trung Quốc
v.v.. .
Khái niệm “tiến sĩ”
mà chúng tôi sử dụng trong chương này nói riêng, trong tập sách này nói
chung là từ gọi chung cho các văn bằng tiến sĩ (như của Đức) hay tiến
sĩ triết học (như của Mỹ và Anh) hay tiến sĩ khoa học (như của Liên-xô
XHCN), cho đơn giản trong khi viết. Tương tự, khái niệm cử nhân được
hiểu chung cho cử nhân văn khoa hay khoa học; cao học được hiểu chung cho
cao học văn khoa hay khoa học cho giản tiện.
- III. GHI DANH
VÀO SỔ BỘ NGHIÊN CỨU SINH
- (ENROLMENT AND REGISTRATION)
1. Điều
Kiện Tuyển Sinh
Ghi danh học tiến sĩ là
khát vọng của rất nhiều người dấn thân vào con đường học vấn.
Nhưng bất hạnh thay, không phải ai thích học cũng được chấp nhận cho
ghi danh vào học khóa học này. Điều kiện tuyển sinh cho khóa học tiến sĩ
tương đối gắt gao. Chỉ có ai đáp ứng được tiêu chuẩn về điểm hạng
qui định của trường mới được ghi danh. Thông thường tiêu chuẩn này
được qui định khác nhau tùy theo từng hệ thống giáo dục và của từng
trường đại học.
a) Theo hệ
thống Anh
Đối với các trường nổi
tiếng, tiêu chuẩn tối thiểu để được ghi danh học tiến sĩ là đậu
phó tiến sĩ loại tiên tiến (upper or high
second class/division) tức từ 55% điểm trở
lên, hay chỉ cần đỗ cao học với loại giỏi (first class). Đối với các trường còn lại,
chỉ cần đậu cao học với loại khá, tức 50% điểm (second class) là có thể ghi danh học tiến
sĩ. Hiện nay còn rất ít các trường đại học theo hệ thống Anh có khóa
học phó tiến sĩ. Đối với trường hay bộ môn có khóa học phó tiến sĩ
thì tiêu chuẩn tuyển sinh tương đối cao hơn. Tiêu chuẩn tuyển thẳng
lên khóa học tiến sĩ mà không phải trải qua phó tiến sĩ thường là đậu
cao học loại giỏi, tức 60% trở lên. Trong các trường hợp đặc biệt, nếu
nghiên cứu sinh là giáo viên của University
hay College trực thuộc hay có công trình
nghiên cứu có giá trị đã được xuất bản thì chỉ cần đậu tiên tiến
khóa cao học cũng được tuyển thẳng vào khóa học tiến sĩ, đối với bộ
môn hay trường có khóa học phó tiến sĩ.
b) Theo hệ
thống Mỹ
Tùy theo uy tín và tầm
vóc, các trường đại học ở Mỹ và các trường theo hệ thống Mỹ có
tiêu chuẩn tuyển sinh khác nhau. Thường thì, nghiên cứu sinh phải đỗ cao
học loại xuất sắc mới được tuyển chọn vào khóa học tiến sĩ tại
các trường đại học có uy tín. Tương tự, phải đỗ cao học loại giỏi
mới được tuyển sinh cho khóa tiến sĩ tại các trường khá nổi tiếng.
Đối với các trường không nổi tiếng lắm, hay các trường địa phương
hoặc tư thục, tiêu chuẩn tuyển sinh có phần nhẹ và dễ dãi hơn.
2. Ghi
Danh vào Sổ Bộ Nghiên Cứu Sinh
a) Theo hệ
thống Anh
Sau khi đáp ứng được
tiêu chuẩn tuyển sinh, một số trường theo hệ thống Anh chấp nhận cho bạn
nộp đơn song song với bản đề cương luận án tiến sĩ (synopsis hay research proposal).
Nếu đề cương tiến sĩ của bạn được hội đồng nghiên cứu của bộ
môn và hội đồng nghiên cứu sinh của khoa chấp thuận thì bạn chính thức
được ghi danh vào sổ bộ (registration).
Một số trường khác cũng theo hệ thống Anh, trước nhất chỉ cho bạn
ghi danh (enrolment) nghiên cứu sinh. Gần
một năm kể từ ngày enrolment, bạn phải
thuyết trình thành công đề cương nghiên cứu trước hội đồng bộ môn
hay thi đậu khóa phương pháp luận. Sau đó, bạn mới được nộp đề
cương nghiên cứu tiến sĩ. Chỉ khi đề cương nghiên cứu của bạn được
hội đồng nghiên cứu sinh của khoa duyệt và chấp thuận, bạn mới chính
thức được ghi danh trở thành nghiên cứu sinh tiến sĩ trong danh bạ của
trường đại học (registration).
b) Theo hệ
thống Mỹ
Sau khi đáp ứng được
tiêu chuẩn tuyển sinh, bạn sẽ chính thức được ghi danh trong danh bạ tiến
sĩ (registration). Trong năm đầu tiên, bạn
phải trải qua các khóa học bắt buộc. Năm thứ hai, bạn phải thi đậu các
học phần bắt buộc khác. Đầu năm thứ ba, bạn mới bắt đầu tiến hành
phác thảo và nộp đề cương nghiên cứu (research
proposal). Sau đó, tiến hành viết bản thảo.
IV. HỆ THỐNG
THI CỬ CỦA KHÓA HỌC TIẾN SĨ
1. Hội Thảo trước khi Nộp Luận Án
a) Dẫn nhập
Thông thường, trước khi
nộp luận án, nghiên cứu sinh phải thuyết trình đề tài của mình (pre-submission seminar) trước sự tham dự của
các giáo sư thuộc bộ môn, các đồng nghiên cứu sinh và một số khách mời.
Tại Việt Nam sau năm 1975, khái niệm này được biết đến qua tên gọi
“bảo vệ luận án thử.”
b) Chức năng
Cuộc hội thảo trước
khi nộp luận án hay bảo vệ luận án
thử trở nên vô cùng quan trọng đối với nghiên cứu sinh về hai phương
diện:
— Cung cấp cho nghiên cứu
sinh nhiều kinh nghiệm về kỹ năng thuyết trình và nghệ thuật bảo vệ
luận án.
— Nhờ sự góp ý và
phê bình của ban giảng huấn cũng như thành phần tham dự nói chung, nghiên
cứu sinh nhận chân rõ ràng đâu là điểm mạnh và khuyết điểm trong luận
án của mình, để kịp thời hiệu đính hay bổ sung những điểm cần thiết;
tỉnh lược hay bỏ đi những gì không cần thiết, trước khi nộp.
2. Nộp
Luận Án (Submitting the Thesis)
a) Thời hạn
Thời gian tối thiểu để
nghiên cứu sinh được nộp luận án (submitting
the thesis) là hai năm, kể từ ngày ghi danh vào sổ bộ nghiên cứu sinh (registration), theo một số trường thuộc hệ
thống Anh và Mỹ. Có một số trường qui định ba năm; trong khi có một số
trường khác qui định đến bốn năm.
b) Yêu cầu
— Luận án của bạn phải
là một công trình nghiên cứu tiêu chuẩn về những khám phá, về phương
diện trình bày, về phương pháp, về văn phong và về số trang.
— Trước khi nộp luận án, nghiên cứu sinh phải
thuyết trình đề tài nghiên cứu trong buổi hộïi thảo tại phòng hội thảo
của bộ môn.
— Nghiên cứu sinh nên thảo
luận kỹ với giáo sư hướng dẫn về bản thảo cuối cùng và chỉ nộp
khi giáo sư hướng dẫn đã hài lòng. Bằng không, bạn có thể gặp khó khăn
trong hội thảo vì giáo sư hướng dẫn có thể, do bất đồng với bạn,
không hỗ trợ hay bênh vực bạn khi bạn bị nạn vấn hay bắt bí.
— Nghiên cứu sinh sẽ phải
nộp tối thiểu năm bản luận án hoàn chỉnh cho văn phòng bộ môn. Ba bản
sẽ được gởi đi chấm. Một bản đưa vào thư viện của trường và một
bản lưu tại văn phòng bộ môn. Ngoài ra, bạn nên gởi tặng giáo sư hướng
dẫn một bản và giáo sư trưởng bộ môn một bản.
— Ngoài ra, nghiên cứu
sinh cũng phải nộp cho văn phòng bộ môn bản tóm tắt luận án khoảng 300Đ600 chữ. Bản tóm tắt này sẽ được gởi đến
giám khảo song song với luận án để giám khảo nắm được phương pháp,
các điểm chính và đóng góp của luận án.
3. Hội
Đồng Giám Khảo (Examiner Committee)
a) Bổ
nhiệm giám khảo
Ngay sau khi
nghiên cứu sinh nộp luận án cho văn phòng bộ môn, giáo sư trưởng bộ môn
sẽ chuyển luận án đó đến văn phòng của người quản thủ danh bạ của
trường (registrar) hay người kiểm quản
thi cử của trường (controller of
examinations) hay văn phòng nghiên cứu sinh của khoa (office of Board of research studies), tùy theo hệ
thống hành chánh của từng trường đại học. Luận án của bạn sẽ được
gởi đến ba vị giám khảo, theo danh sách đề nghị của giáo sư trưởng
bộ môn và giáo sư hướng dẫn.
b) Số
lượng giám khảo
Ban
giám khảo thông thường bao gồm ba vị, hai vị thuộc ngoài trường đại
học của nghiên cứu sinh (external examiners)
và vị còn lại thuộc trong trường đại học của nghiên cứu sinh (internal examiner). Vị thuộc trường đại
học đó có thể là giáo sư hướng dẫn của nghiên cứu sinh, nếu trong trường
không có giáo sư nào chuyên về đề tài nghiên cứu đó. Trong trường hợp
này, giáo sư hướng dẫn phải được giáo sư trưởng bộ môn đề nghị
bằng văn bản và phải được hội đồng nghiên cứu tiến sĩ của khoa (Board of Research Studies) chấp thuận.
4. Bảo Vệ Luận Aùn (Defence of the Thesis)
a) Dẫn nhập
Giai đoạn cuối cùng của
luận án tiến sĩ là bảo vệ luận án (defence
of the thesis) theo dụng ngữ của hệ thống Mỹ và Liên-xô, mà tiếng
Anh thường gọi là the viva-voce hay the viva hay the oral examination. Thực ra, bảo vệ luận
án là cuộc thi bằng thuyết trình về những gì đã được nghiên cứu
sinh viết trong luận án của mình.
b) Mục đích
Mục đích của bảo vệ
luận án này nhằm kiểm tra những kiến thức cũng như những đóng góp
trong luận án có thực sự là của chính nghiên cứu sinh viết ra hay do người
nào khác viết dùm. Kế đến, nó nhằm kiểm tra khả năng bảo vệ về
phương pháp nghiên cứu, các khám phá và đóng góp và những giải thích của
nghiên cứu sinh. Ngoài ra, đó còn là điều kiện bắt buộc rằng nghiên cứu
sinh không chỉ viết tốt mà còn thuyết trình tốt nữa. Đây là các yêu cầu
cần và đủ của kỳ thi bảo vệ luận
án tiến sĩ.
c) Điều kiện và thời điểm
Buổi thuyết trình hay bảo
vệ luận án chỉ được tiến hành khi đã có ít nhất hai bản phúc trình của hai người chấm
đồng ý và đề nghị cấp văn bằng tiến sĩ cho nghiên cứu sinh. Thông thường,
luận án được gởi đến ba người chấm (examiners), trong đó, chỉ có một người
thuộc trong trường hay viện nơi nghiên cứu sinh tiến hành viết luận án
(internal examiner), và hai người chấm còn
lại thuộc ngoài viện trường (external
examiners), để tính khách quan được cao và tránh khỏi những sắp xếp
mang tính đút lót, hối lộ người chấm.
Sau khi
nhận được hai bản phúc trình đồng ý (approval),
giáo sư trưởng bộ môn hay phân khoa (Head
of Department) sẽ sắp xếp và công bố thời gian bảo vệ.
d) Đối tượng tham dự
Thông thường,
đối tượng tham dự cuộc thi bảo vệ luận án chỉ giới hạn trong phạm
vi của bộ môn, bao gồm giáo sư chủ khảo (thường là một trong hai vị
chấm văn bản luận án ngoài trường), người chấm văn bản luận án
trong trường viện (internal examiner), giáo
sư trưởng bộ môn (Head of Department),
giáo sư khoa trưởng (Dean of Faculty, thỉnh
thoảng), ban giảng huấn của bộ môn (Academic
or Department Staff), các nghiên cứu sinh cùng bộ môn (Research fellow hay Doctoral candidates) và một số bạn bè,
thân hữu. Một số trường nổi tiếng ở Mỹ và Liên-xô thường công bố
ngày bảo vệ luận án tiến sĩ một cách rộng rãi, do đó, số người
tham dự có thể rất đông.
e) Kết Quả Thi Cử (The Results of the Examination)
Tùy theo khả năng
bảo vệ của nghiên cứu sinh về những gì được trình bày trong luận
án, kết quả của thi cử có thể rơi vào một trong bốn tình huống, đó
là, thất bại hoàn toàn, không viết lại nhưng phải thuyết trình lại,
thành công nhưng phải sửa chữa chút đỉnh và thành công trọn vẹn.
(1) Cuộc bảo
vệ hay thuyết trình của nghiên cứu sinh không thành công. Nghiên cứu sinh
buộc phải hiệu đính hay bổ sung một số vấn đề hay về phương pháp
nghiên cứu. Trong trường hợp này, nghiên cứu sinh phải sửa hay bổ sung
theo đề nghị của giáo sư chủ khảo. Sau đó, nộp và có thể bảo vệ lại
lần thứ hai. Về thủ tục, mỗi trường thường có những qui định riêng.
Do đó, tốt nhất nghiên cứu sinh nên theo những qui định riêng này.
(2) Cuộc bảo
vệ luận án của nghiên cứu sinh không làm thỏa mãn giáo sư chủ khảo
như những gì đã được trình bày trong luận án. Nghĩa là giáo sư chủ khảo
chỉ hài lòng với nội dung luận án nhưng nghi ngờ về khả năng viết của
nghiên cứu sinh. Trong trường hợp này, nghiên cứu sinh phải bảo vệ hay
thuyết trình lại trong vòng một tháng cho đến một năm, tùy theo sự sắp
xếp của giáo sư trưởng bộ môn, giáo sư hướng dẫn và nghiên cứu
sinh. Bạn không thể có được cơ hội trình bày lần thứ tư (một số
trường chỉ cho phép bạn trình bày tối đa là lần thứ hai thôi), nếu như
lần bảo vệ lần thứ hai và thứ ba không thành công. Trong trường hợp này,
nghiên cứu sinh được xem như bị rớt, và tối đa, nghiên cứu sinh chỉ
được cấp văn bằng phó tiến sĩ (M. Phil.), theo hệ thống Anh, thay vì bằng
tiến sĩ. Cách phát văn bằng giống như trường hợp thứ tư.
(3) Nghiên cứu
sinh bảo vệ thành công luận án nhưng phải sửa chữa hay bổ sung một vài
điểm nhỏ trong luận án. Trong trường hợp này, nghiên cứu sinh không phải
bảo vệ lại mà chỉ hiệu đính sao cho hài lòng giáo sư hướng dẫn và
giáo sư chấm thuộc trường viện thôi. Cách phát văn bằng cũng giống
như trường hợp thứ tư dưới đây.
(4) Cuộc bảo
vệ hay thuyết trình của nghiên cứu sinh thành công hoàn toàn. Sẽ có hai
trường hợp xảy ra, tùy theo hệ thống giáo dục của trường mà nghiên cứu
sinh theo học. Đối với các trường theo hệ thống giáo dục Mỹ và
Liên-xô, văn bằng tiến sĩ sẽ được trao tận tay cho nhà nghiên cứu ngay
sau khi buổi bảo vệ luận án kết thúc. Đối với các trường theo hệ thống
giáo dục Anh, nghiên cứu sinh chỉ được công bố đã đậu tiến sĩ bằng tờ xác nhận đậu
tiến sĩ tạm thời (provisional certificate)
và phải chờ đến ngày cấp phát văn bằng tập thể (Convocation) để lãnh văn bằng tiến sĩ.
5. Các Chuẩn Bị Cần Thiết
Để bài thuyết trình của
bạn trở nên ấn tượng cũng như các câu trả lời của bạn đi vào trọng
tâm và gây sự chú ý, bạn nên chuẩn bị kỹ lưỡng các điều sau đây.
a) Những
vật dụng cần mang theo
—
Quyển luận án hoàn chỉnh.
—
Bản tóm tắt luận án.
— Danh sách câu hỏi và
trả lời giả định.
—
Các ghi chú cần thiết.
—
Sổ tay ghi chú các câu hỏi.
—
Máy cassette nhỏ, vài cuồn băng cassette 90 phút, 4-8 cục pin dự trữ, để
thâu buổi thuyết trình hay bảo vệ luận án.
— Các hình ảnh, dụng cụ,
sách vở v.v.. . minh họa, nếu cần thiết.
b) Bản
tóm tắt luận án
Bản tóm tắt
luận án phải được viết bằng một văn phong cô đọng, ngắn gọn và
rõ ràng về tầm quan trọng của đề tài nghiên cứu và về những đóng
góp riêng của luận án. Mỗi đóng góp riêng của luận án thường được
trình bày bằng một đoạn độc lập với sự hỗ trợ của các luận điểm
có hệ thống và logic.
c) Danh
sách câu hỏi và trả lời giả định
Nghiên cứu sinh nên hình
dung, giả định và phác thảo trước danh sách các câu hỏi có thể được hỏi về đề tài
nghiên cứu của mình. Sau đó, nghiên cứu sinh làm bản danh sách các
câu trả lời mẫu tương ứng với các câu hỏi. Câu trả lời mẫu sẽ
giúp cho nghiên cứu sinh có thể trả lời tự tin, chính xác và gây ấn tượng
ban giám khảo với một giọng văn điêu luyện và văn chương. Muốn vậy,
nghiên cứu sinh phải trau chuốt câu trả lời mẫu và thực tập nhiều lần
cho đến khi nhuần nhuyễn, để trả lời thật tự nhiên.
d) Các ghi chú cần thiết
—
Các đoạn nguyên tác quan trọng để minh họa khi cần thiết.
—
Các nhận định thật hay của các tác giả khác, để minh họa khi cần thiết.
— Các ghi chú liên hệ
trực tiếp hay gián tiếp đến luận án có thể được thảo luận trong lúc
thuyết trình hay bảo vệ luận án.
6. Các Câu Hỏi thường Gặp trong Thuyết Trình và Bảo
Vệ Luận Án
Sau
đây là danh sách các câu hỏi mà các giáo sư chấm luận án thường đặt
ra cho nghiên cứu sinh. Các câu hỏi có thể được chia thành năm nhóm
chính.
a)
Các
câu hỏi về lý do và mục đích
—
Tại sao bạn chọn đề tài này?
—
Các
vấn đề hay các trị số trong đề tài có hỗ trợ nhau không?
—
Tại sao không chọn vấn đề A, B, C trong đề tài của bạn?
—
Đề tài này có thích ứng với xã hội hiện đại không?
—
Tầm quan trọng của đề tài này ở chỗ nào? hay
—
Hãy cho biết tầm quan trọng của đề tài.
b) Các câu hỏi
về nội dung
— Hãy cho chúng tôi biết
về luận án của bạn.
— Hãy trình bày tóm lược các đóng góp của luận
án của bạn.
— Hãy trình bày các
thành tựu trong luận án của bạn.
— Hãy trình bày những
điểm mạnh hay đặc biệt trong luận án của bạn.
— Hãy trình bày những
gì bạn đạt được trong suốt quá trình nghiên cứu luận án.
c) Các
câu hỏi về phương pháp
— Tại sao bạn chọn phương
pháp nghiên cứu này?
— Hãy cho biết chức năng
và tính hiệu quả của phương pháp này.
— Tại sao bạn không đồng
tình với phương pháp A của các tác giả B, C, D ?
— Bạn có nghĩ rằng
phương pháp này không thích hợp cho đề tài của bạn không?
— Ngoài phương pháp đã
chọn ra, bạn có nghĩ rằng ít nhất còn có phương pháp khác cũng thích hợp
hay thích hợp hơn không?
— Nếu bạn phải chọn
phương pháp A chẳng hạn thì vấn đề nghiên cứu của bạn sẽ như thế
nào?
d) Các
câu hỏi chi tiết hay chuyên sâu về đề tài
— Hãy trình bày một
cách chi tiết về khái niệm hay ý tưởng bạn vừa trình bày.
—
Hãy nói rõ hơn về điểm hay vấn đề A mà bạn vừa trình bày.
— Bạn có thể cho biết
về sự khác nhau giữa khái niệm hay học thuyết A và B vừa trình bày.
— Đâu là điểm trọng
tâm của khái niệm hay học thuyết A?
— Hãy trình bày nội
dung của vấn đề A.
e) Các
câu hỏi về đề nghị nghiên cứu về sau
— Hãy cho
biết những điểm mà bạn chưa đề cập trong luận án của bạn?
— Nếu phải nghiên cứu
thêm về đề tài, bạn sẽ chọn vấn đề gì và tại sao?
— Bạn có đề nghị gì
cho các nghiên cứu về sau không?
— Nếu có cơ hội ứng
dụng, bạn sẽ làm gì với những học thuyết được trình bày trong luận
án?
—
Hiệu quả của vấn đề sẽ như thế nào, nếu học thuyết của bạn được
ứng dụng?
— Hãy cho biết giá trị
của luận án của bạn về phương diện ứng dụng và thực hành.
7. Tiêu Chí Trả Lời các Nạn Vấn trong Thuyết
Trình và Bảo Vệ Luận Án
— Tranh thủ những lời
chào hỏi chân tình, lễ độ trước khi trả lời câu hỏi đầu tiên của
giám khảo.
—
Phải bình tĩnh, tự tin trong khi trả lời.
— Luôn thể hiện thái
độ hoan hỷ, cởi mở và sẵn sàng đón nhận các câu hỏi.
— Chân thành trong kiến
thức và trả lời.
— Tuyệt đối tránh thể
hiện thái độ ta đây là giỏi, nghiên cứu
của ta là ghê gớm, chê bai các tác giả trước là không ra chi hay tỏ
ý khinh thường giám khảo và người tham dự.
— Câu trả lời của bạn
nên rõ ràng, chính xác, cô đọng và gây ấn tượng.
— Cái gì không biết
thì nên khiêm tốn trả lời là không biết: đừng qua mặt người chấm
hay múa riều qua mắt các chuyên gia.
— Nếu câu hỏi không
được rõ ràng thì bạn có thể diễn đạt lại câu hỏi rồi hỏi lại
xem có đúng ý người hỏi không, hay bạn có thể yêu cầu người hỏi trình
bày rõ ràng hơn.
— Trường hợp gặp những
câu hỏi mang tính đả phá, phủ bác, nạn vấn hay đánh đổ, bạn phải
thật sự bình tĩnh, không nên thể hiện thái độ bực tức hay giận dữ
và khéo trả lời để làm hài lòng người nạn vấn.
— Nếu quan điểm của bạn
khác với giám khảo, bạn phải dùng lời lẽ khiêm tốn để thuyết phục.
Không nên chọc giận giám khảo, khi giám khảo bảo thủ quan điểm của
ông/bà.
— Đừng để cho những
bất đồng giữa người chấm và bạn trở thành trở ngại cho bạn, vì giám khảo có quyền
tuyệt đối.
— Trước khi chấm dứt,
nghiên cứu sinh tranh thủ tỏ lời cám ơn chân thành đến ban giám khảo,
giáo sư hướng dẫn, các thầy cô giáo trong bộ môn, các giáo sư, giảng
viên và những người đến dự.