- Ngài Huệ Năng
CHƯƠNG I: HÀNH
TRẠNG
- 1
- SỰ ĐẮC PHÁP
Nói đến sự
đắc pháp của Ngài Huệ Năng, không chi bằng trích dịch nguyên văn kinh Pháp
bảo đàn. Nguyên văn ấy, quý ở chỗ chính là lời Ngài Huệ Năng đã tự
thuật, trong đó bộc lộ được hết bản sắc của Ngài. Xin nhấn mạnh
điều đó, vì cái bản sắc hoàn toàn của Ngài Huệ Năng thật đã được
thể hiện trong những lời Ngài tự thuật sau đây, tại giảng đường chùa
Đại Phạn, Thiều Châu:
- Các vị Thiện tri thức! Tự tánh bồ đề
bản lai thanh tịnh, vận dụng tâm ấy tức nhiên thành Phật.
- Các vị
Thiện tri thức! Xin nghe hành trạng và cái ý sự đắc pháp của tôi. Thân
phụ tôi nguyên quán ở Phạm Dương, sau thiên qua Lãnh Nam, làm kẻ thường
dân của Tân Châu. Tôi sinh ra đã bất hạnh, cha lại mất sớm, còn một mẹ
già dời qua Nam Hải, khốn khổ nghèo nàn, nên tôi làm nghề bán củi chợ. Một hôm, có một người mua củi, bảo
tôi gánh đến nhà, khách lấy củi, tôi được tiền rồi, bước ra cửa
thì nghe một người tụng kinh. Vừa nghe lời kinh, tâm tôi đã khai ngộ,
nên hỏi người ấy tụng kinh gì? Người ấy cho biết tụng kinh Kim Cang. Tôi
lại hỏi Ngài ở đâu và ai dạy tụng Kinh ấy ? Người ấy trả lời: Tôi
ở chùa Đông Thuyền, huyện Hoàng Mai, thuộc xứ Kỳ Châu. Chùa ấy do tổ
sư thứ năm là Ngài Hoằng Nhẫn làm chủ giáo hóa cho môn nhân trên ngàn
người. Tôi bái thọ Kinh này ở đấy. Tổ sư khuyên tại gia cũng như xuất
gia, chỉ thọ trì kinh Kim Cang là kiến tánh thành Phật.
Tôi nghe những
lời ấy cảm biết mình có túc duyên, lại nhờ có một người cho mười
lạng bạc, khiến tôi sắp đặt cho mẹ già mà tìm đến yết kiến Tổ
sư. Tôi sắp đặt cho mẹ già rồi, tức thì từ biệt. Không quá một
tháng, tôi đã đến Hoàng Mai, đãnh lễ Tổ sư. Tổ sư hỏi: Ngươi ở đâu?
Đến đây muốn gì? Tôi thưa: Con là kẻ thường dân ở Lãnh Nam, từ xa đến
đây đãnh lễ Ngài, lòng chỉ cầu làm Phật mà không muốn một điều gì
khác. Tổ sư dạy: Ngươi là người Lãnh Nam, lại là kẻ quê mùa, thì làm
sao mà làm Phật được? Tôi bạch: Con người có nam có bắc, nhưng Phật tánh
vốn không bắc không nam; cái thân quê mùa, không giống với thân của Tổ
sư, nhưng Phật tánh thì có gì khác biệt ?
Tổ sư còn
muốn nói với tôi nữa, nhưng thấy đồ chúng đứng cả hai bên, nên bảo
tôi hãy theo chúng mà làm việc. Tôi thưa: Huệ Năng con xin kính bạch Tổ sư,
tự tâm con thường sanh trí tuệ, không rời tự tánh ấy tức là công đức,
vậy Ngài dạy con làm những việc gì ? Tổ sư dạy rằng: kẻ quê mùa này
thật là lợi căn, thôi, ngươi đừng nói nữa, hãy xuống nhà dưới mà
làm việc. Tôi vâng lời xuống nhà dưới, có một vị hành giả bảo tôi
bửa củi và giã gạo. Hơn tám tháng, một hôm Tổ sư bỗng xuống gặp tôi,
bảo rằng: Ta biết kiến địa của con có thể dùng được, nhưng sợ có
kẻ ác tâm hại con, con hay chăng? Tôi bạch rằng: Con cũng biết ý của Tổ
sư nên không dám đi qua trước thuyền đường, sợ mọi người hay biết.
Một ngày nọ,
Tổ sư kêu hết thảy môn đồ lại, bảo rằng: Người đời sinh tử là
đại sự, các người suốt ngày cầu phước mà không cầu thoát ly sanh tử,
các người đâu biết tự tánh nếu mê thì phước nào cứu được ! Vậy
các ngươi hãy đi ra, y theo tánh bát nhã của tự tâm mà làm mỗi người một
bài kệ cho tôi xem. Ai ngộ được thì tôi sẽ phú y pháp cho, làm vị tổ
sư thứ sáu. Ra ngay và làm nhanh lên, không được suy tưởng, suy tưởng tức
không trúng. Người kiến tánh thì nói ra là kiến tánh tức thì. Người
như thế thì cho dẫu lúc ở trong chiến trận cũng vẫn kiến tánh.
Mọi người
nghe Tổ sư dạy như thế, phụng mạng mà ra, nhưng lại bảo nhau: Chúng ta
miễn làm kệ; thượng tọa Thần Tú hiện làm giáo thọ cho chúng ta, thế
nào người cũng được Tổ sư phú y pháp, sau này chúng ta chỉ nương dựa
nơi người là được. Phần thượng tọa Thần Tú thì người nghĩ rằng mọi
người không trình kệ là vì họ nghĩ có ta là vị giáo thọ của họ,
nên ta phải làm kệ trình lên Tổ sư. Ta không trình kệ thì Tổ sư làm
sao biết kiến giải của ta sâu hay cạn. Ý ta trình kệ là để cầu pháp,
chứ trình kệ để được làm tổ sư thì có khác chi đem tâm niệm phàm
phu chiếm đoạt địa vị bực thánh. Nhưng không trình kệ thì không thể
đắc pháp. Thiệt là khó nghĩ.
Trước thuyền
đường của Tổ sư có dãy nhà ba gian. Tổ sư ý muốn nhờ quan Cung phụng
là Lô Trân vẽ những bức họa theo kinh Lăng Già và những đồ biểu về
hệ thống đắc pháp của năm vị Tổ sư để lưu truyền cúng dường.
Thượng tọa Thần Tú làm kệ xong rồi, mấy phen muốn đem trình Tổ sư,
nhưng mỗi lần đi đến dãy nhà ấy thì trong lòng lại hồi hộp, toát mồ
hôi khắp mình, nên trình không được. Qua 4 ngày và 13 lần như vậy mà việc
trình kệ vẫn không xong. Thượng tọa Thần Tú bèn suy nghĩ: Hãy viết lên
vách nhà ấy cũng được. Rồi Tổ sư thấy, nếu Ngài bảo được thì ta
ra đãnh lễ và bạch Ngài kệ ấy ta làm, còn nếu Tổ sư bảo không được
thì ta phải tự thấy uổng phí bao năm ở đây mà chưa thấy đạo. Nghĩ vậy
rồi, canh ba đêm ấy, Thượng tọa Thần Tú không cho ai hay, tự cầm đèn
viết bài kệ của mình đã làm lên vách chái phía nam. Bài kệ ấy như
sau:
- Thân thị Bồ
Đề thọ,
- Tâm như minh cảnh
đài
- Thời thời cần
phất thức
- Vật sử nhá
trần ai.
- (Thân là cây
bồ đề
- Tâm như đài
gương sáng
- thường hãy
siêng lau chùi
- Chớ để bụi
dơ bám).
- (Theo bản dịch
Kinh Pháp Bảo Đàn, do Trí Hải dịch)
Viết xong,
Thượng tọa về phòng, không ai hay biết. Thượng tọa lại nghĩ: Như Tổ
sư thấy bài kệ ấy mà hoan hỷ thì ta có nhân duyên đắc pháp, còn nếu
Ngài bảo không được htì ấy là tự ta mê muội, nghiệp cũ sâu dày, nên
không đáng đắc pháp. Suy nghĩ như vậy cho đến canh năm, nằm ngồi không
yên.
Phần Tổ sư,
từ lâu đã biết Thượng tọa Thần Tú chưa kiến tánh được. Sáng ngày
hôm ấy, Ngài cho mời ông Lô Trân đến để nhờ vẽ lên vách những bức
họa đã định, bỗng thấy bài kệ, Ngài liền bảo: Quan Cung phụng, thôi,
đừng vẽ nữa, thật là phiền cho ông từ xa đến đây. Nhưng trong kinh có
dạy: phàm các hình tướng đều là hư vọng. Vậy chỉ nên giữ bài kệ
này lại cho mọi người thọ trì. Y theo bài kệ này mà tu thì khỏi sa vào
ác đạo. Y theo bài kệ này mà làm thì được đại lợi ích. Nói rồi,
Ngài lại dạy đồ chúng hãy thắp hương mà kính lễ và trì tụng bài kệ
ấy, ai cũng khen là rất quí báu. Canh ba, Tổ sư gọi Thượng tọa Thần Tú
vào thuyền đường, hỏi: Bài kệ ấy ông làm đó chưa kiến tánh; ông mới
đến cửa ngoài, chưa vào cửa trong. Đem kiến giải ấy tìm Vô thượng bồ
đề thì thật chưa được. Vô thượng bồ đề là ngay nơi một lời nói
thấy được bản tâm, kiến được bản tánh, bất sanh bất diệt; bất cứ
lúc nào, niệm niệm tự thấy; vạn pháp viên dung, một chân tất cả đều
chân. Vạn pháp tự như như, tâm như như là chân thật; kiến giải như vậy
là thấy được tự tánh của Vô thượng bồ đề. Ông hãy ra suy nghĩ
trong một vài ngày, làm một bài kệ nữa đem vào cho tôi, tôi xem nếu ông
nhập môn được thì sẽ phú y pháp cho ông.
Thượng tọa
Thần Tú đãnh lễ và lui ra. Qua mấy ngày làm kệ cũng không thành, trong
tâm hồi hộp, tư tưởng bất an như người ở trong mộng, đi đứng không
vui.
Hai ngày sau,
một đạo đồng ngang qua chỗ giả gạo, xướng tụng bài kệ của Thượng
tọa Thần Tú. Tôi mới nghe, biết liền bài kệ ấy chưa kiến tánh. Tuy
tôi chưa được mong ơn Tổ sư chỉ dạy, nhưng đã biết ý chỉ của
Ngài. Tôi hỏi đạo đồng: tụng bài kệ gì đó ? Đạo đồng bảo: Cái
anh quê mùa này, anh không biết Tổ sư có dạy người đời sanh tử là đại
sự, muốn truyền phú y pháp nên Tổ sư bảo đồ chúng mỗi người làm một
bài kệ để Tổ sư xem, nếu ai ngộ được tâm tánh thì Ngài phú y pháp
cho để làm vị Tổ sư thứ sáu. Thượng tọa Thần Tú viết lên vách
chái nhà phía nam, bài kệ “vô tướng” mà Thượng tọa đã làm nên Tổ
sư dạy mọi người phải tụng bài kệ ấy mà tu thì khỏi đạo ác đạo,
y theo bài kệ ấy mà làm thì được đại lợi ích. Tôi thưa đạo đồng:
Thưa thượng nhân, tôi đạp chày giả gạo đã hơn 8 tháng nay, chưa bao giờ
dám đến trước thuyền đường, xin thượng nhân dẫn tôi đến trước bài
kệ để được lễ bái. Đạo đồng dẫn tôi đến, lạy xong, tôi nói: Huệ
Năng tôi không biết chữ, xin thượng nhân đọc cho. Bấy giờ đứng ở đấy
có quan biệt giá Giang Châu, họ Trương, tên Nhật Dụng, liền cao tiếng đọc
lên. Tôi nghe rồi, thưa rằng tôi cũng có một bài kệ, kính nhờ quan Biệt
giá viết giúp. Quan Biệt giá kinh ngạc: Anh mà cũng biết làm kệ sao, thật
là việc hiếm có! Tôi thưa rằng: Muốn học đạo Vô thượng bồ đề thì
chớ khinh kẻ sơ học; người thấp nhất có thể có tài trí cao nhất,
còn người cao nhất cũng có thể không có trí tuệ gì cả! Quan Biệt giá
nói: Anh hãy đọc bài kệ lên, tôi viết cho anh; nếu anh đắc pháp thì trước
hết phải độ cho tôi, xin đừng quên lời. Tôi bèn đọc rằng:
- Bồ đề bản
vô thọ
- Minh cảnh diệc
phi đài
- Bản lai vô nhất
vật
- Hà sứ nhá trần
ai.
- (Bồ đề vốn
không cây
- Gương sáng cũng
không đài
- Xưa nay không
một vật
- Thì bụi bám
vào đâu).
- (Theo bản dịch
Kinh Pháp Bảo Đàn, do Trí Hải dịch)
Bài kệ viết
xong, mọi người đều kinh ngạc, bảo nhau: Kỳ thay, chúng ta không nên lấy
hình dạng mà coi người; chúng ta đâu được phép sai khiến mãi vị Bồ
Tát xác phàm này! Tổ sư nghe thấy mọi người kinh quái như vậy, sợ có
kẻ ác tâm làm hại, nên ra lấy giày chà bài kệ đi mà bảo rằng: Bài
này cũng chưa phải kiến tánh. Mọi người đều cho là phải.
Hôm sau, Tổ
sư kín đáo đi xuống nhà dưới, thấy tôi nai lưng giả gạo, bảo rằng:
Người cầu đạo phải như vậy đó. Lại hỏi gạo đã trắng chưa? Tôi bạch
rằng gạo trắng đã lâu rồi, chỉ thiếu cái sàng nữa mà thôi. Tổ sư bèn
lấy gậy gỏ nơi cối 3 lần rồi bỏ đi lên. Tôi hội ý, canh ba đêm ấy
vào thuyền thất của Tổ sư. Tổ sư bèn lấy ca sa choàng lên mình tôi,
không cho ai thấy, rồi giảng cho tôi nghe bản kinh Kim Cang. Khi Tổ sư giảng
đến câu: “ưng vô sở trú nhi sanh kỳ tâm” ngay nơi câu ấy, tôi tức
thì đại ngộ hết thảy vạn pháp không rời tự tánh, bèn bạch với Tổ
sư: Đâu có dè tự tánh vốn tự thanh tịnh, vốn bất sanh bất diệt, vốn
tự viên mãn, vốn bất động chuyển, vốn sanh vạn pháp! Tổ sư biết tôi
đã ngộ bản tánh, bèn dạy rằng: Không biết tự tâm thì học đạo vô
ích; nếu biết tự tâm, thấy tự tánh, thì đấy chính là kẻ đại trượng
phu!
Thế là canh
ba đắc pháp, không một ai hay. Tổ sư truyền thọ đốn giáo và y bát cho
tôi và dạy rằng: Ông là vị Tổ sư thứ sáu, hãy khéo tự hộ niệm, quảng
độ chúng sanh, lưu truyền đạo pháp cho tương lai, đừng để bồ đề
tuyệt chủng. Hãy nghe bài kệ của ta đây:
- Hữu tình lai
hạ chủng,
- Nhơn địa quả
hườn sanh,
- Vô tình diệc
vô chủng,
- Vô tánh diệc
vô sanh.
- (Hữu tình
được gieo giống,
- Nhơn gieo quả
ắt sanh,
- Vô tình thì
vô chủng,
- Vô tánh cũng
vô sanh).
- (Theo bản dịch
trong Kinh Pháp Bảo Đàn–Thích Duy Lực)
Tổ sư lại
dạy rằng: Xưa kia, khi Đạt Ma Tổ sư đến quốc độ này thì mọi người
chưa ai tin, nên truyền ca sa để làm tín thể, đời đời tiếp thọ.
Nhưng đạo pháp là lấy tâm truyền tâm làm cho tự ngộ tự biết. Từ xưa,
chư Phật duy truyền bản thể, chư Tổ mật phú bản tâm, còn ca sa là cái
gốc của sự tranh chấp, vậy đến ông là đình chỉ. Nếu ông truyền
phú ca sa ấy nữa thì tánh mạng ông chỉ như sợi tơ. Ông nên đi khỏi chỗ
này cho mau, không thì có kẻ làm hại. Tôi thưa: Con nên đi về xứ nào? Tổ
sư dạy: “Phùng Hoài tắc chỉ, ngộ Hội tắc tàng” (Gặp đất Hoài
thì dừng, gặp đất Hội thì ẩn). Canh ba đêm ấy, lãnh y bát xong, Tổ sư
đưa đến bến Cửu Giang, bảo tôi lên thuyền, tôi liền cầm lấy chèo; Tổ
sư bảo: Để Ta độ ông qua sông. Tôi bạch: Khi con mê thì Tổ sư độ
con, nay con ngộ rồi thì con phải tự độ; cái tiếng hóa độ tuy một mà
cách dùng thì khác nhau. Huệ Năng con sanh ra ở chỗ biên địa, đến nỗi
tiếng nói cũng không đúng; nay mong ơn Tổ sư phú pháp khiến con được liễu
ngộ rồi, thì con phải tự tánh tự độ. Tổ sư dạy rằng: Phải, phải!
Sau này đạo pháp do ông mà đại thạnh hành đó. Ông hãy đi đi. Gắng đi
cho mau về hướng Nam. Nhưng đừng nói ra sớm quá kẻo cái nạn của đạo
pháp nổi lên.
Tôi lạy từ
Tổ sư rồi, đi về phía Nam, hai tháng thì đến núi Đại dũ. Còn Tổ sư
trở về, đến mấy ngày không ra giảng đường, đồ chúng nghi ngờ, mới
vào bạch hỏi: Ngài đau yếu ra sao? Tổ sư trả lời: Ta không đau ốm gì,
nhưng y pháp của ta đã đi về phía Nam rồi. Đồ chúng hỏi: Ai là người
được Ngài truyền thọ cho, Ngài dạy: Huệ Năng, con người ấy được đó!
Bấy giờ đồ chúng mới hay sự đắc pháp của tôi, và những kẻ muốn
chiếm đoạt y bát đuổi theo vài trăm người, chạy trước những người
này là một thầy họ Trần, tên Huệ Minh, vốn là tứ phẩm tướng quân
nên tánh hạnh hung hăng, quyết ý tầm nã tôi. Khi Huệ Minh đuổi kịp, tôi
liền để y bát xuống, ẩn mình trong đám cỏ rậm. Huệ Minh đến, cố sức
xách lên mà y bát vẫn không lay động, mới gọi to lên rằng: Hành giả,
Hành giả, tôi đến đây là vì đạo pháp chứ không vì y bát. Tôi liền bước
ra ngồi trên phiến đá, Huệ Minh đãnh lễ và bạch rằng: Xin Hành giả
thuyết pháp cho tôi. Tôi bảo: Nếu ông vì đạo pháp mà đến đây, thì
hãy lắng lòng mình xuống, đừng mống lên một ý niệm gì khác, tôi sẽ
nói cho. Qua một lát, tôi nói: Không nghĩ thiện, không nghĩ ác, chính trong
lúc đó cái gì là bản lai diện mục của Thượng Tọa Huệ Minh vậy? Ngay
dưới câu hỏi ấy Huệ Minh đại ngộ. Lại hỏi ngoài ra lại còn có mật
ý gì nữa; nếu ông tự phản chiếu thì mật ý chính ở nơi ông. Huệ
Minh thưa rằng: Minh này tuy ở Hoàng Mai mà thật chưa biết diện mục của
mình, bây giờ được Ngài chỉ thị thật như kẻ uống nước, nóng hay lạnh
tự mình biết lấy, nên Hành giả chính là đức thầy của Huệ Minh vậy.
Tôi nói: Nếu ông được như vậy thì chính là cùng tôi tôn thờ Tổ sư
Hoàng Mai đó; ông hãy khéo tự hộ trì. Huệ Minh lại hỏi tôi từ nay về
sau ông nên đi về đâu, tôi bảo: “Phùng Viên tắc chỉ, ngộ Minh tắc cư”(Gặp
Viên thì dừng, gặp Minh thì ở), Huệ Minh liền lạy từ. Về đến chân
núi, Huệ Minh gọi tất cả những người đuổi theo lại, bảo rằng đã
đến chỗ cao ghềnh kia rồi mà không thấy một dấu vết gì, thôi, hãy
tìm qua một đường khác. Những người ấy cho là phải. Sau này Huệ Minh
đổi tên mình là Đạo Minh, ý muốn tránh chữ thứ nhất của Thầy.
Phần tôi, đi
đến Tào Khê lại bị kẻ ác tâm tìm nã nữa, nên lánh sang ở với nhóm
người đi săn ở đất Tứ Hội trong 15 năm. Trong thì gian ấy thỉnh thoảng
tùy tiện thuyết pháp cho những người đi săn và được họ hay bảo tôi
giữ lưới nên thấy con vật nào mắc vào thì thả hết. Ăn thì tôi kiếm
rau bỏ vào một nồi mà nấu kẻo họ nghi, và nếu bị hỏi thì tôi nói:
chỉ xin ăn rau bên thịt mà thôi.
Một ngày nọ
tôi nghĩ đã đến lúc ra hoằng dương đạo pháp, không nên lánh mình mãi
ở đây, nên đi đến chùa Pháp Tánh ở Quảng Châu, nhằm lúc Ấn Tôn
pháp sư đang giảng kinh Niết Bàn. Bấy giờ nhân có 2 vị xuất gia thảo
luận với nhau về sự lay động của cái phan, một người nói gió động,
một người nói phan động, thảo luận không ngừng, tôi mới bước tới,
nói không phải gió động, cũng không phải phan động mà do các Nhân giả
tâm động. Ai nghe cũng kinh ngạc. Ngài Ấn Tôn liền mời tôi ngồi chỗ
trên hết và cật vấn áo nghĩa. Thấy tôi nói năng giản dị, nghĩa lý
xác đáng mà không cần văn tự, Ngài Ấn Tôn nói: Hành giả nhất định
không phải là kẻ tầm thường; từ lâu tôi nghe y pháp của Tổ sư Hòang
Mai đã đi qua phía Nam, có phải Hành giả là người được truyền thọ
chăng? Tôi nói không dám. Ngài Ấn Tôn liền làm lễ và bảo tôi đưa y bát
đã được truyền thọ ra cho đại chúng chiêm bái. Ngài Ấn Tôn lại hỏi:
Khi Tổ sư Hoàng Mai phú chúc cho Ngài thì chỉ thị những gì? Tôi đáp:
Ngài không chỉ thị gì cả; Ngài nói kiến tánh mà không nói đến cái
tên thuyền định và cái tên giải thoát. Ngài Ấn Tôn hỏi tại sao không
nói đến thuyền định và giải thoát? Tôi đáp: Vì đây là những pháp
“hai” mà Phật pháp là “không phải hai”. Ngài Ấn Tôn lại hỏi: Phật
pháp không phải hai là thế nào? Tôi đáp: Như Phật tánh được Phật thuyết
minh trong kinh Niết Bàn mà Ngài đang giảng, là pháp không phải hai. Thí dụ
khi Ngài Cao Quý Đức Vương Bồ Tát hỏi Phật: Những kẻ cực ác đoạn các
thiện căn mà có đoạn được Phật tánh không? Phật dạy: Thiện căn có
hai, có thứ thường, có thứ vô thường; nhưng Phật tánh không phải thường,
không phải vô thường, thế nên không thể đoạn được: đấy là cái nghĩa
không phải hai. Lại như thiện và bất thiện là hai, mà Phật tánh không
phải thiện và bất thiện nên gọi không phải hai. Uẩn với giới cũng vậy,
kẻ phàm phu thấy ra hai cả, còn trí giả thể nghiệm thì là bất nhị:
Tánh bất nhị ấy là Phật tánh.
Ngài Ấn
Tôn nghe xong, hoan hỷ chấp tay mà nói: Tôi giảng như ngói gạch, còn Nhân
giả nói thật vàng ròng. Thế rồi làm lễ thế phát cho tôi, nguyện thờ
tôi làm thầy. Bây giờ, sau bao nhiêu gian khổ, tánh mạng như sợi tơ treo,
tôi mới ở dưới cây Bồ đề của chùa Pháp Tánh khai thị “pháp môn Đông Sơn”, tức đạo
pháp mà Tổ sư Hòang Mai đã truyền thọ.
2
NGÀY CUỐI CÙNG
Trước hết,
xin ghi chú ở đây niên đại của Ngài Huệ Năng, chiếu theo bản ngoại kỷ
và tài liệu trong Pháp bảo đàn.
Ngài Huệ Năng
sanh giờ Tý, ngày 8 tháng 2, năm Mậu Tuất, năm thứ 12 của hòang đế
Trinh quán đời Đường, tức năm 638 dương lịch. Cái tên Huệ Năng là do
2 vị đại đức tăng tự nhiên đến nhà đặt cho Ngài khi mới sanh, và giải
thích cho thân phụ Ngài rằng Huệ là do ban đạo pháp cho chúng sanh, Năng là
do khả năng làm Phật sự. Năm Ngài lên ba thì thân phụ mất.
Năm 24 tuổi
thì nghe tụng Kinh mà tỉnh ngộ, đến yết Ngài Hoàng Mai, được Ngài nhận
là pháp khí nên nên truyền phú y pháp, nối Ngài làm vị Tổ thứ sáu ở
Trung Hoa. Bấy giờ là Long Sóc nguyên niên, năm Tân Dậu, tức 661 dương lịch.
Rồi lánh nạn
15 năm, đến Phụng nghi nguyên niên, ngày 8 tháng giêng, năm Bính Tý, tức
676 dương lịch, Ngài hội kiến với Ngài Ấn Tôn. Sau khi khế ngộ tôn chỉ
của Ngài, ngày rằm tháng ấy, Ngài Ấn Tôn triệu tập cả 4 chúng mà thế
độ cho Ngài. Qua ngày 8 tháng 2, Ngài Ấn Tôn lại triệu tập các vị đại
đức tăng mà thọ cụ túc giới cho Ngài. Trí quang luật sư ở Tây kinh
làm hòa thượng, Huệ tịnh luật sư ở Tô Châu làm yết ma, Thông ứng luật
sư ở Kinh châu làm giáo thọ, Kỳ đa la luật sư ở Trung Ấn thuyết giới,
Mật đa tam tạng pháp sư ở Tây Ấn chứng giới, và giới đàn là do Ngài
Cầu na bạt đà la tam tạng pháp sư, người dịch kinh Lăng già, bộ kinh
mà Đạt Ma Tổ sư đã đem ra truyền tâm ấn cho Huệ Khả Tổ sư, lập ra
từ đời nhà Tống, với cái bia có ghi “sau này sẽ có một vị nhục
thân Bồ Tát thọ giới ở đây”.
Tiếp theo,
cùng năm tháng nói trên, sau khi thọ giới, Ngài Huệ Năng khai thị “pháp
môn Đồng Sơn” dưới cây Bồ đề chùa Pháp Tánh. Cây ấy do Ngài Trí Dược
tam tạng pháp sư, từ đời Lương, bằng đường hàng hải, đi từ Ấn Độ
đem đến trồng cạng giới đàn, ghi rằng: “170 năm sau, có một vị nhục
thân Bồ Tát ở dưới gốc cây này khai diễn đạo vô thượng, giáo hóa
vô số chúng sanh; người ấy thật là vị pháp chủ truyền Phật tâm ấn”.
Tính từ năm Ngài Trí Dược trồng tức Thiên Giám nguyên niên nhà Lương,
đến năm Ngài Huệ Năng khai thị đạo pháp tức Phụng nghi nguyên niên
nhà Đường, có 175 năm.
Mùa Xuân năm
sau, Ngài Huệ Năng về núi Bảo Lâm, Tào Khê. Địa điểm này cũng do Ngài
Trí Dược đã nói ở trên, nhân từ Nam Hải qua cửa sông từ Tào Khê chảy
ra, múc nước uống nghe mùi vị thơm ngọt, Ngài lấy làm lạ, bảo mọi người:
Nguồn khe này tất có chỗ đất tốt có thể tạo lập Lan nhã. Rồi đi
ngược lên, đến núi Bảo Lâm, Ngài dừng lại thấy núi sông bao bọc, cảnh
trí kỳ vĩ thanh tú, bảo những người tùy tùng: núi này thật giống núi
Bảo Lâm Ấn Độ. Nhân đó, Ngài lại
bảo cư dân thôn Tào Hầu rằng nên cất một ngôi chùa, 170 năm sau sẽ có
đạo pháp vô thượng được khai diễn ở đây, người đắc đạo nhiều
như rừng, vậy nên đặt tên núi này là Bảo Lâm. Bấy giờ quan Thiều
châu mục là Hầu Kính Trung làm biểu tâu rõ với Hoàng Đế nhà Lương, niên
hiệu Thiên Giám năm thứ 3 (504), Hoàng Đế nhà Lương sắc tứ hiệu Bảo
Lâm thành một đạo tràng bao la, và cả núi chỗ nào Ngài đến thấy tốt
thì dừng lại và thành ra một sở Lan Nhã, trước sau có 13 chỗ tất cả.
Đến ngày mồng
3 tháng 8 niên hiệu Tiên Thiên năm thứ 2 của Hoàng Đế nhà Đường, năm
Quý Sữu, tức 713 dương lịch, Ngài Huệ Năng viên tịch ở chùa Quốc Ân,
Tân Châu. Như vậy là Ngài có 76 tuổi: 24 tuổi đắc pháp, 39 tuổi thế
phát, thuyết pháp lợi sanh 37 năm. Những ngày cuối cùng của Ngài cần phải
ghi lại kỹ dưới đây, nhất là tư tưởng của Ngài qua bài kệ phú pháp
và bài kệ tối hậu.
Ngài Huệ Năng
viên tịch ở chùa Quốc Ân, Tân Châu. Vậy ngôi chùa ấy như thế nào,
nên biết qua một chút.
Tân Châu là
trú quán của Ngài Huệ Năng. Năm Thần Long nguyên niên Hoàng Đế nhà Đường
hạ chiếu như sau: “Trẫm thỉnh Ngài An đại sư và Tú đại sư cúng dường
trong cung và mỗi khi vạn việc hơi rảnh thì Trẫm cứu xét giáo lý nhất
thừa cùng hai Ngài. Hai Ngài thôi nhượng rằng: Nam phương có Ngài Huệ Năng
là người mật thọ y pháp của Tổ sư Hoằng Nhẫn, truyền Phật tâm ấn,
Hoàng thượng nên thỉnh Ngài mà hỏi. Vậy nên Trẫm sai nội thị Tiết Giản
đệ chiếu này đến cung thỉnh Ngài, xin Ngài từ bi dời gấp pháp giá về
kinh đô”. Ngài Huệ Năng bèn dâng biểu từ rằng bị bịnh, nguyện chung
thân ở chốn lâm tuyền mà thôi. Tiết Giản bạch rằng: Đệ tử trở về
kinh đô, chúa thượng tất có cật vấn, vậy xin Tổ Sư từ bi chỉ thị tâm
yếu cho đệ tử, để đệ tử tâu lại với hoàng đế và truyền bá
cùng những người học đạo ở kinh đô. Bạch Tổ sư, việc đó cũng không
khác chi một ngọn đèn thắp lên trăm ngàn ngọn khác, làm cho tối được
sáng, ánh sáng này chuyền cho ánh sáng khác một cách vô tận. Ngài dạy:
Minh với vô minh, tức sáng và tối mà ông vừa nói, phàm phu thấy ra hai,
còn trí giả thể nghiệm thì vốn là bất nhị, cái tánh bất nhị ấy tức
là thực tánh; thực tánh ấy ở trong phiền não mà không loạn, ở trong
thuyền định mà không trầm; nếu ông muốn biết tâm yếu, thì tất cả
thiện ác đều không chấp trước và phân biệt, tự nhiên thể nhập tâm
tánh thanh tịnh, bấy giờ tâm thể thường trạm tịch và diệu dụng như
hằng sa vậy.
Tiết Giản
nghe những chỉ thị ấy, hoát nhiên đại ngộ, bèn đảnh lễ Ngài, về
kinh đô làm biểu thuật rõ lời Ngài dạy, nên sau đó, Hoàng đế nhà Đường
lại hạ chiếu như sau:
Tổ Sư lấy
bịnh mà từ để được hành đạo, ấy là Ngài làm ruộng phước cho quốc
dân đó. Tổ Sư có khác gì đức Duy Ma thác bịnh để hoằng dương đại
thừa đâu. Những lời Tổ Sư dạy về pháp bất nhị mà Tiết Giản tâu lại,
Trẫm thật tích thiện có thừa, tức phước có gieo, mới được gặp Tổ
Sư xuất thế và được ngộ thượng thừa như vậy. Trẫm mang đội ân đức
của Tổ Sư thật là vô cùng. Trẫm xin hiến cúng một ca sa và một bình
bát quý, và sắc quan Thứ sử Thiều Châu kiến thiết một sở tự viện nơi
chỗ ở cũ của Ngài, sắc tứ tên là chùa Quốc Ân.
Mùa an cư
năm quý Sữu (713 dương lịch) chưa xong, ngày mồng một tháng 7, Ngài Huệ Năng tập chúng lại bảo rằng:
Đến tháng 8 này ta muốn từ biệt thế gian. Chúng nghe ai nấy đều khóc,
chỉ có Thần Hội là bất động. Ngài bảo: “Ra chỉ có Thần Hội, người
nhỏ nhất, là được cái sự vui buồn bất động, còn các ông khóc như vậy
là khóc cho ai đó? Nếu khóc cho tôi thì thế là không biết chỗ tôi đi;
nhưng tôi biết rõ chỗ tôi đi, nếu không, tôi đã không báo trước cho các
ông. Các ông phải biết pháp tánh vốn không sanh diệt, đến đi. Hãy nghe
bài kệ của tôi sau đây”. Bài kệ ấy, quan trọng nhất là những câu
sau đây:
- Năng thiện
phân biệt tướng,
- Đệ nhất
nghĩa bất động.
- Đản tác như
thử kiến,
- Tức thị
chơn như dụng.
- Báo chư học
đạo nhơn,
- Nỗ lực tu
dụng ý,
- Mạc ư đại
thừa môn,
- Khước chấp
sanh tử trí.
- Nhược ngôn
hạ tương ứng,
- Tức cộng
luận Phât nghĩa.
- Nhược thật
bất tương ứng.
- Hiệp chưởng
linh hoan hỷ.
- Thử tông bổn
vô tranh,
- Tranh tức thất
đạo ý.
- Chấp nghịch
tranh pháp môn,
- Tự tánh nhập
sanh tử.
Dịch nghĩa:
- Nếu người
khéo phân biệt,
- Đệ nhất
nghĩa bất động.
- Cái thấy
được như vậy,
- Tức là chơn
như dụng.
- Báo cho người
học đạo,
- Siêng tu phải
chú ý.
- Chớ nên nơi
đại thừa,
- Lại chấp
trí sanh tử.
- Vừa nghe liền
tương ưng,
- Chấp tay khiến
hoan hỷ
- Tông này vốn
vô tranh,
- Tranh thì mất
ý đạo.
- Kẻ trái nghịch
pháp môn,
- Tự tánh
vào sanh tử.
(Theo bản dịch
trong Kinh Pháp Bảo Đàn–Thích Duy Lực)
hoặc
- Khéo phân biệt
pháp tướng
- Là bất động
đệ nhất
- Chỉ cần thấy
như vậy
- Ấy là dụng
chân như.
-
- Hỡi các người
học đạo
- Hãy nỗ lực
để ý
- Chớ ở cửa
Đại Thừa
- Lại chấp
sinh tử trí.
-
- Nếu lời
nói hợp nhau
- Thì cùng
bàn ý nghĩa
- Nếu thật
không hợp nhau
- Cùng chắp
tay vui hòa.
-
- Tông này
không tranh cãi
- Tranh cãi mất
ý đạo
- Giữ cái
thói đấu tranh
- Là đi vào
sinh tử.
(Theo bản dịch
Kinh Pháp Bảo Đàn, do Trí Hải dịch)
Bấy giờ đồ
chúng đãnh lễ, bạch rằng: Tổ Sư phú y pháp cho ai? Ngài trả lời: Cứ
theo ý của Đạt Ma Tổ Sư thì ca sa không còn truyền nữa.
Ngài Huệ Năng
lại dạy: Muốn thành tựu Nhất thế trí thì phải tu tập nhất tướng
tam muội là không chấp trước mọi sự, nhất hạnh tam muội là giữ trực
tâm thuần nhất. Đủ 2 thứ tam muội này thì tâm tánh sẽ như đại địa,
hàm dưỡng hết thảy. Tiếp theo, Ngài nói một bài kệ mà đã được coi
là bài kệ phú pháp của đời Ngài. Bài kệ ấy như sau:
- Tâm địa hàm
chư chủng,
- Phổ vũ tất
giai manh.
- Đốn ngộ hoa
tình dĩ,
- Bồ đề quả
tự thành.
Dịch nghĩa:
- Tâm địa chứa
nhiều giống,
- Gặp mùa đều
nẩy mầm.
- Đốn ngộ tự
tâm rồi,
- Quả bồ đề
tự thành
(Theo bản dịch
trong Kinh Pháp Bảo Đàn–Thích Duy Lực)
hoặc
- Đất tâm đủ
các giống
- Gặp mưa đều
nảy mầm
- Hoa “đốn
ngộ” đã nở
- Trái “bồ
đề” tự thành.
- (Theo bản dịch
Kinh Pháp Bảo Đàn, do Trí Hải dịch)
Chính Ngài
đã gián tiếp cắt nghĩa bài kệ ấy, bằng những lời này: Tôi thuyết
pháp không khác mưa đúng lúc xuống khắp cả đại địa, làm cho chủng tử
Phật tánh của các người đều phát sanh và quyết định được vô thượng
Bồ Đề. Rồi Ngài lại tiếp: “Vậy nên pháp tánh bất nhị, tâm tánh
thanh tịnh, các người cẩn thận, đừng quán sự yên tĩnh và làm trống
không tâm mình; tâm tánh vốn thanh tịnh, không có chi đáng giữ cũng không
có chi cần bỏ. Các ngươi hãy nỗ lực và hãy tùy duyên mà đi hoằng
dương đạo pháp và giáo hóa chúng sanh”.
Chính vì
tính chất trên đây, chúng ta được thấy bài kệ phú pháp của Ngài Huệ
Năng đầy tính chất hướng hạ mà chúng ta sẽ còn thấy trong phần tư
tưởng của Ngài.
Ngày mồng 8
tháng 7, Ngài Huệ Năng bảo đồ chúng: Tôi muốn về Tân Châu. Đồ chúng
xin Ngài ở lại, Ngài bảo: Hình hài tôi đây về đã có chỗ. Đồ chúng
xin Ngài trở về sớm, Ngài bảo: Lá rụng về cội, trông ngóng sự đi lại
làm gì. Đồ chúng lại hỏi: Chánh pháp nhãn tạng phú truyền cho ai? Ngài
bảo: “Hữu đạo thì chứng được, vô tâm thì thông suốt”. Lại hỏi:
Sau này có tai nạn gì không ? Ngài bảo: Sau khi tôi mất, có một người muốn
ăn cắp đầu của tôi.
Qua ngày mồng
3 tháng 8, tại chùa Quốc Ân, sau khi dự trai tăng xong, Ngài Huệ Năng bảo
đồ chúng: Các ông ngồi lại đây, để tôi từ biệt. Pháp Hải, người
chép lại tất cả những lời thuyết pháp của Ngài thành cuốn kinh Pháp bảo
đàn, bạch rằng: Tổ sư lưu giáo pháp gì lại để cho những người mê
muội được thấy Phật tánh ? Ngài Huệ Năng dạy rằng: “Nếu biết rõ
chúng sanh tức là thấy được Phật tánh”.
Đó là lời
dạy thật quan trọng và bộc lộ được tư tưởng đặc thù của Ngài Huệ
Năng. Ta hãy nghe cho hết những lời của Ngài tự giải thích về câu nói
ấy: “Những người mê muội nếu biết rõ chúng sanh tức là thấy được
Phật tánh; nếu không biết chúng sanh thì vạn kiếp tìm Phật cũng không gặp.
Nay tôi dạy các người “hễ biết được chúng sanh của tự tâm thì thấy
được Phật tánh của tự tâm: muốn tìm thấy Phật phải biết rõ chúng
sanh”. Chúng sanh mê Phật tánh, không phải Phật tánh làm mê chúng sanh. Tự
tánh mà ngộ được thì chúng sanh là Phật, tự tánh nếu mê mờ thì Phật
là chúng sanh. Tự tánh bình đẳng thì chúng sanh là Phật, tự tánh hiểm
tà thì Phật là chúng sanh. Các người nếu tâm hiểm hóc thì Phật khuất
trong chúng sanh, mà nhất niệm chánh trực thì chúng sanh thành Phật. Tâm ta
tự có Phật tánh, Phật tánh ấy mới làm một Đức Phật; nếu tâm tự
nó không có Phật tánh thì tìm cách nào làm một Đức Phật được ? Nên
tự tâm là Phật, điều đó các người đừng hồ nghi. Ngoài tâm không có
một pháp gì kiến lập được. Chính tự tâm sanh vạn pháp, nên trong Kinh
có dạy: “Tâm sanh thì các pháp sanh, tâm diệt thì các pháp diệt”. Tôi
để lại cho các người bài kệ “tự tánh chân Phật”, về sau, ai thể
nhận được ý tứ bài kệ thì người ấy tự thấy được tâm tánh, tự
thành một Đức Phật”. Bài kệ (Tự tánh chơn Phật kệ) ấy xin trích
ra đây và sẽ được trích dịch lại trong phần tư tưởng của Ngài.
- Chơn như tự
tánh thị chơn Phật
- Tà kiến tam
độc thị ma vương.
- Tà mê chi thời
ma tại xá,
- Chánh kiến
chi thời Phật tại đường.
- Tánh trung tà
kiến tam độc sanh,
- Tức thị ma
vương lai trụ xá.
- Chánh kiến tự
trừ tam độc tâm,
- Ma biến thành
Phật chơn vô giả.
- Pháp thân báo
thân cập hóa thân,
- Tam thân bổn
lai thị nhất thân.
- Nhược hướng
tánh trung năng tự kiến,
- Tức thị thành
Phật Bồ đề nhân.
- Bổn tùng hóa
thân sanh tịnh tánh,
- Tịnh tánh thường
tại hóa thân trung.
- Tánh sử hóa
thân hành chánh đạo,
- Đương lai viên
mãn chơn vô cùng.
- Dâm tánh bổn
thị tịnh tánh nhân,
- Trừ dâm tức
thị tịnh tánh thân.
- Tánh trung các
tự ly ngũ dục,
- Kiến tánh
sát na tứ thị chơn.
- Kim sanh nhược
ngộ đốn giáo môn,
- Hốt ngộ tự
tánh kiến Thế Tôn.
- Nhược dục
tu hành mích tác Phật,
- Bất tri hà xứ
nghĩ cầu chơn.
- Nhược năng tâm
trung tự kiến chơn,
- Hữu chơn tức
thị thành Phật nhân.
- Bất kiến tự
tánh ngoại mích Phật,
- Khởi tâm tổng
thị đại si nhơn.
- Đốn giáo
pháp môn kim dĩ lưu,
- Cứu độ thế
nhơn tu tự tu.
- Báo nhữ
đương lai học đạo giả,
- Bất tác thử
kiến đại du du.
Dịch nghĩa:
- Chơn như tự
tánh là chơn Phật,
- Tà kiến tam
độc là ma vương.
- Lúc tà mê khởi
ma tại nhà,
- Khi có chánh
kiến Phật tại điện,
- Tâm nổi tà
kiến tam độc sanh,
- Tức là ma vương
đến nhà ở.
- Chánh kiến khởi
lên tam độc trừ,
- Ma trở thành
Phật thật chẳng giả.
- Pháp thân báo
thân và hóa thân,
- Tam thân vốn
chỉ là nhất thân.
- Nếu được tự
thấy nơi tự tánh,
- Gieo nhân Bồ
Đề tức thành Phật.
- Vốn từ hóa
thân sanh tịnh tánh,
- Tịnh tánh thường
trụ nơi hóa thân.
- Tánh kiến
hóa thân hành chánh đạo,
- Tương lai viên
mãn vô cùng tận.
- Dâm tánh vốn
là nhân tịnh tánh,
- Trừ dâm tức
là tịnh tánh nhân.
- Nơi tánh thường
tự lìa ngũ dục,
- Sát na kiến
tánh tức là chơn.
- Đời nay nếu
gặp pháp đốn giáo,
- Hoát ngộ tự
tánh gặp Thế Tôn.
- Người nếu
tu hành cầu làm Phật,
- Chẳng biết nơi
nào để cầu chơn.
- Nếu ngay nơi
tâm tự thấy chơn,
- Có chơn tức
là nhân thành Phật.
- Chẳng thấy tự
tánh, ngoài tìm Phật,
- Khởi tâm tìm
Phật là si mê.
- Pháp môn đốn
giáo nay đã truyền,
- Cứu độ chúng
sanh phải tự tu.
- Báo cho tương
lai người học đạo,
- Chẳng theo chánh
kiến mãi mãi chìm.
- (Theo bản dịch
trong Kinh Pháp Bảo Đàn–Thích Duy Lực)
hoặc
- Tự tính chân
như là Phật thật
- Tà kiến, ba
độc là ma vương
- Khi tà mê khởi:
ma làm chủ
- Khi chánh kiến
sinh: Phật ngự tòa
- Ba độc, tà
kiến sinh nơi tính
- Ấy là ma vương
lui tới nhà
- Dùng chánh kiến
trừ tâm ba độc.
- Thì ma hóa Phật
thật không sai
- Pháp thân,
báo thân và hóa thân
- Ba thân xưa
nay chỉ là một
- Nếu xoay vào
tính mà tự thấy
- Ấy là nhân
thành Phật Bồ Đề
- Vốn từ hóa
thân sinh tịnh tính
- Tính thanh tịnh
ở trong hóa thân
- Tính ấy khiến
thân làm đạo chánh
- Tương lai viên
mã vô cùng chân
- Tính tội lỗi
vốn là nhân của tịnh
- Vì bỏ tội lỗi
thành thân thanh tịnh
- Tự tính xa
lìa hết ngũ dục
- Sát na thấy
tính, đó là chân
- Đời nay nếu
được pháp đốn giáo
- Liền gặp tự
tính, thấy Thế Tôn
- Nếu muốn tu
hành, muốn làm Phật
- Biết chỗ
nào khác để cầu chân?
- Nếu tự thấy
chân ở trong tâm
- Có chân thật
là nhân thành Phật
- Không thấy tự
tính, tìm Phật ngoài
- Khởi tâm như
vậy là đại ngu si
- Nay tôi lưu lại
pháp đốn giáo
- Cứu độ thế
nhân, hãy tự tu
- Hỡi những người
học Phật tươn glai
- Không thấy vậy
thì rất mờ mịt.
- (Theo bản dịch
Kinh Pháp Bảo Đàn, do Trí Hải dịch)
Nói bài kệ
ấy xong, Ngài Huệ Năng lại dặn đồ chúng: Sau khi tôi mất, các người
đừng làm theo thế tình mà khóc lóc bi ai, nhận sự phúng điếu, mình mặc
đồ tang. Làm như vậy không phải là đồ đệ của tôi, cũng không đúng
chánh pháp. Các người chỉ phải biết tự tâm, thấy tự tánh, là được
nhất. E rằng tâm lý các người lại bị mê loạn mà không thể hội ý
tôi, nên tôi lại phú chúc bài kệ sau đây để làm cho các người được
kiến tánh. Tôi mất rồi, các người hãy y bài kệ ấy mà tu tập y như tôi
còn sống, nếu trái đi thì tôi có còn cũng vô ích. Bài kệ ấy như sau:
- Ngột ngột bất
tu thiện,
- Đằng đằng
bất tạo ác.
- Tịch tịch
đoạn kiến văn,
- Đảng đảng
tâm vô trước.
Dịch nghĩa:
- Ngây ngây chẳng
tu thiện,
- Bừng bừng
chẳng tạo ác.
- Tịch tịch
dứt thấy nghe,
- Luôn luôn chẳng
dính mắc.
(Theo bản dịch
trong Kinh Pháp Bảo Đàn–Thích Duy Lực)
- Trơ trơ không
đắm thiện
- Lăng xăng không
tạo ác
- Lặng lặng
dứt thấy nghe
- Tỏ tỏ tâm
không vướng
(Theo bản dịch
Kinh Pháp Bảo Đàn, do Trí Hải dịch)
Bài kệ này
chứng tỏ sở hành sở chứng của Ngài Huệ Năng thật đã quá cao, khi ta
giảng nghĩa theo hành tướng của các Bồ tát địa. “Ngột ngột bất tu
thiện” là trơ ra mà không đắm trước các điều thiện; “Đằng đằng
bất tạo ác” là lăng xăng mà không tạo tác các điều ác. Trong khi đó
Bồ tát địa từ hữu công dụng hạnh sắp lui thì trái lại. Nhưng Bồ tát
địa đến vô công dụng hạnh thì thuận tánh khởi dụng nên diệu dụng
vô cùng vô tận mà không chấp thiện và cố nhiên cũng không tạo ác, cho
nên “Tịch tịch đoạn kiến văn”, tức tịnh trừ các phân biệt và “Đảng
đảng tâm vô trước”, tức căn bản vô phân biệt trí đã hiện tiền.
Giải nghĩa
như vậy tức là kết luận Ngài Huệ Năng đã qua đệ thất địa mà bước
vào nhập tâm của đệ bát địa. Đúng không? Điều ấy theo khế kinh dạy,
chỉ có Phật mới rõ được, chứ Bồ tát cũng chưa tự biết. Nhưng văn
tự bài kệ thì không thể cắt nghĩa khác đi được nữa.
Tuy nhiên,
thiển ý người viết về Ngài Huệ Năng thật không phải cho bài kệ ấy
là tổng kết đời Ngài, mặc dầu sự thật là như vậy. Điều đáng đề
cao nhất, và hợp với thái độ của Phật qua kinh Pháp Hoa nhất, chính ở
chỗ trong những ngày cuối cùng Ngài Huệ Năng vẫn cực lực đề cao Phật
tánh hầu như cái chữ kiến tánh chỉ có nghĩa là tự thấy Phật tánh.
“Tự tâm là Phật, điều đó các người đừng hồ nghi” vì “nếu biết
rõ chúng sanh tức là thấy được Phật tánh”, đọc những lời ấy ai mà
cầm lòng cho khỏi liên tưởng tới cái thí dụ “cùng tử” rất thống
thiết và câu chuyện Ngài Thường-bất-khinh rất cảm động trong kinh Pháp
Hoa? Nên “đề cao Phật tánh” thật là điều đáng được coi là đã bao
trùm cả đời Ngài Huệ Năng, để ta có thể nói Ngài Huệ Năng, con người
quê mùa đến nỗi tiếng nói cũng không đúng ấy, đã làm nổi bật lên nơi
mình cái thuyết Phật tánh của Phật mà không thấy, không nghi ngờ là
quá đáng.
Sau khi nói
bài kệ trên, Ngài đoan tọa đến canh ba, bỗng bảo đồ chúng: Tôi đi đây.
Rồi mất. Đồ chúng rước về Tào Khê nhập tháp. Sau đó 10 năm, đêm mồng
3 tháng 8 có kẻ ăn tiền 20 ngàn của một vị Sư ở Tân La, lén đến trộm
đầu Ngài, việc không thành mà bị quan sở tại bắt. Nhưng kẻ ấy được
tha, sau khi quan sở tại được nghe Linh Thao, thượng túc của Ngài Huệ Năng,
bảo: “Pháp luật quốc gia thì đáng tru lục thật đó, nhưng theo đức từ
bi của Phật thì thân thù bình đẳng, huống chi ý họ đến trộm là muốn
đem về thờ phụng cúng dường, thì tội ấy đáng khoan dung”. Mọi việc
xảy ra đều đúng như lời Ngài Huệ Năng trước khi mất.
3
CƠ HÓA ĐỘ
Thuyền tôn
có nhiều đặc biệt, trong số đó có một điều mà những kẻ nếu chưa
được “tôn thông thuyết thông” rất không nên bắt chước, ấy là tùy
cơ tiếp vật thì ứng đáp rất bặt thiệp và tự do, làm cho những người
có cơ hóa độ đều được minh tâm kiến tánh. Đó là điều mà Ngài Huệ
Năng đã nói: “Người kiến tánh thì lập cũng được, phá cũng được,
khứ lai tự tại, không bị ngăn lấp, không bị dính mắc, “ứng dụng
tùy tác, ứng ngữ tùy đáp”,–ứng theo trường hợp mà hoạt dụng, tùy
theo ngữ khí mà đối đáp.–Hiện ra vô số diệu dụng mà không bao giờ
rời tự tánh”. Phương thức hóa độ như vậy ta sẽ thấy qua mấy vị
được Ngài Huệ Năng ứng tiếp mà kinh Pháp bảo đàn có ghi.
Trước hết,
đây là chung cho hết thảy mọi người và nhất là dạy về 4 hạnh căn bản:
thọ giới, sám hối, phát nguyện và quy y. Một hôm tất cả nhân sĩ và thứ
dân ở Quảng Châu và Thiều Châu đều vân tập, Ngài Huệ Năng bèn lên
pháp tọa dạy rằng: Các vị thiện tri thức! Việc chính của chúng ta là
phải từ tự tánh mà khởi dụng, trong tất cả thời niệm niệm tự tịnh
tâm mình, tự tu tự hành để thấy Đức Phật của tự tâm. Phải tự
hóa độ theo tự tánh và phải tự tu theo giới pháp của tự tánh mới
được.
Thọ giới
thì Ngài Huệ Năng truyền 5 phần pháp thân: Giới hương là tự tâm không
có tội lỗi; Định hương là tự tâm bất loạn; Huệ hương là tự tâm
vô ngại, trí tuệ tự quán chiếu tự tánh, không tạo các điều ác, tuy
làm các điều thiện mà không chấp trước, kính trên thương dưới, cứu
giúp những kẻ bần cùng cô quả; Giải thoát hương là tự tánh vô ngại;
Tri-kiến-hương là tự tánh không trầm không thủ tịch nên rộng học nghe
nhiều, chứng tự tâm, suốt Phật lý, hòa quang tiếp vật, không bỉ không
thử, cho đến ngày thành bồ đề tự tánh cũng không chuyển dịch.
Thọ giới
xong, Ngài bảo mọi người quỳ xuống, đồng thanh sám hối như sau: chúng
con nguyện niệm niệm không để ngu mê, ác nghiệp và phiền não xâm nhập
tâm trí.
Ngài Huệ Năng
lại dạy: Các vị Thiện tri thức, sám hối rồi thì phải phát nguyện
theo 4 hoằng thệ của Phật, tức là vô biên chúng sanh của tự tâm thì thề
nguyện hóa độ, vô tận phiền não của tự tâm thì thề nguyện đoạn trừ,
vộ lượng pháp môn của tự tâm thì thề nguyện tu học, vô thượng Phật
đạo của tự tâm thì thề nguyện viên thành.
Còn quy y là
quy y tự tánh Tam bảo. “Quy y tự tánh Tam bảo thì Phật là tính cách
giác, Pháp là tính cách chánh, Tăng là tính cách tịnh. Tự tâm quy y giác
thì ngu mê không sanh, tự tâm quy y chánh thì niệm niệm chánh kiến, tự
tâm quy y tịnh thì tự tánh ly nhiễm. Các vị thiện tri thức, tự quy y là
trong thì điều phục tâm tánh, ngoài thì kính phụng mọi người”.
Bây giờ đến
các cơ hóa độ riêng biệt.
Một ni cô
tên Vô-tận-tạng thường tụng kinh Niết bàn. Ngài Huệ Năng nghe liền biết
diệu nghĩa của Kinh ấy. Vô-tận-tạng cầm kinh hỏi chữ, Ngài bảo: Tôi
không biết chữ. Vô-tận-tạng nói: chữ không biết thì làm sao biết nghĩa
lý? Ngài nói: “Chư Phật diệu lý phi quan văn tự”, diệu lý của chư Phật
có liên hệ gì đến văn tự ?
Vô-tận-tạng
hết sức kinh dị.
Pháp Hải, người
Thiều Châu, tham yết Ngài hỏi: tức tâm tức Phật, xin Ngài chỉ thị cho
con nghĩa đó. Ngài bảo: Niệm trước bất sanh là tâm, ly hết thảy là Phật.
Hãy nghe bài kệ của tôi đây:
- Tức tâm là
huệ,
- Tức Phật là
định,
- Định huệ đẳng
trì,
- Ý trung thanh tịnh,
- Ngộ pháp môn
này,
- Do người tập
tánh,
- Dụng vốn vô
sanh,
- Song tu là
chánh,
Pháp Đạt là
người Hồng Châu, 7 tuổi xuất gia, thường tụng Pháp Hoa, đến làm lễ
Ngài đầu không sát đất. Ngài bảo: Xem cách lạy của ông, biết ông
trong lòng có một việc; ông thường làm gì? Pháp Đạt thưa rằng tụng
kinh Pháp Hoa đã ba ngàn lần. Ngài nói: Ngươi tự phụ việc ấy mà không
biết lỗi của mình, hãy nghe bài kệ của tôi đây:
- Làm lễ để
chiết phục kiêu ngạo,
- Tại sao đầu
không đến dưới đất?
- Chấp ngã
thì tội nghiệp liền sanh,
- Quên công,
phước đức mới hơn hết.
Ngài lại hỏi:
Ông tên gì ? Pháp Đạt nói tên mình, Ngài bảo: Ông tên Pháp Đạt mà như
vậy là chưa đạt được pháp gì hết. Hãy nghe bài kệ tôi đây:
- Ông tên
Pháp Đạt.
- Mà chỉ
siêng tụng thôi.
- Không biết
rằng tụng không là chỉ theo tiếng,
- Chứ minh
tâm mới gọi là Bồ Tát.
- Lòng ông có
chỗ ỷ thị,
- Nhưng tôi
nói để ông hay,
- Hễ tin Phật
ly ngôn
- Thì hoa sen
phát ra từ trong miệng.
Pháp Đạt liền
sám hối mà bạch rằng: Từ nay về sau con xin khiêm cung với tất cả mọi
người. Con tụng Pháp Hoa mà tâm thường có chỗ nghi ngờ, xin Ngài tóm tắt
nghĩa lý kinh ấy cho con. Ngài bảo Pháp Đạt tụng lên cho Ngài nghe một biến
kẻo Ngài không biết chữ. Khi Pháp Đạt to tiếng tụng đến phẩm “thí
dụ” thì Ngài bảo thôi và nói: Thì ra Kinh ấy lấy nhân duyên xuất thế
làm tôn chỉ. Nhân duyên ấy là gì ? Nguyên văn Kinh ấy dạy: Chư Phật Thế
Tôn chỉ vì một đại sự nhân duyên mà xuất hiện thế gian, ấy là khai
thị “Phật tri kiến” cho chúng sanh ngộ nhập. Ông phải cẩn thận, đừng
hiểu lầm ý Kinh mà thấy nói như vậy nghĩ rằng Phật tri kiến là tri kiến
của Phật, chứ mình không có gì. Hiểu như vậy là phỉ báng Kinh, cũng phỉ
báng cả Phật. Phải hiểu “Phật tri kiến” đó là của tự tâm chứ
không phải chỉ Phật mới có. Vậy nên ngu mê tạo tội là tự mở tri kiến
chúng sanh ra đó, mà chánh tâm quán chiếu tự tánh, bỏ ác làm lành là tự
mở tri kiến chư Phật mà đừng khai tri kiến chúng sanh, chứ nếu chỉ tự
thị sự tụng niệm thì có khác gì con trâu chỉ tiếc giữ cái đuôi của
nó. Pháp Đạt hỏi: Nếu vậy thì chỉ hiểu nghĩa mà không cần tụng kinh
sao ? Ngài dạy: Kinh có lỗi gì mà tôi bảo ông đừng tụng. Hãy nghe bài kệ
của tôi đây: “... Tụng kinh lâu ngày mà không rõ, ấy là làm kẻ thù
nghịch của nghĩa lý đó..” Pháp Đạt đại ngộ, bất giác rơi lụy và
trình Ngài bài kệ kết thúc bằng 2 câu:
- Thùy tri hỏa
trạnh nội,
- Nguyên thị
pháp trung vương.
Dịch nghĩa:
- Ai ngờ trong
nhà lửa,
- Vốn là tự tánh Phật.
(Theo bản dịch
trong Kinh Pháp Bảo Đàn–Thích Duy Lực)
- Ai ngờ trong
nhà lửa,
- Vốn sẵn đấng Pháp vương.
(TNTH)
Ngài Huệ Năng
khen rằng từ nay về sau ông mới đáng gọi là ông thầy tụng Kinh. Và từ
đó về sau Pháp Đạt cũng không bao giờ dừng nghỉ sự tụng niệm.
Trí Thông,
người Thọ Châu, đọc mãi kinh Lăng Già mà không thể lãnh hội được cái
nghĩa 3 thân 4 trí, đến đảnh lễ cầu Ngài Huệ Năng chỉ thị. Ngài dạy:
Pháp thân là tánh của ông, báo thân là trí của ông, hóa thân là dụng của
ông, hãy nghe bài kệ sau đây:
- Tự tánh đủ
cả 3 thân,
- Phát minh ra
thành 4 trí,
- Không ly kiến
văn cảnh giới,
- Mà siêu
nhiên đăng Phật địa.
Trí Thông hỏi
thêm nghĩa 4 trí, Ngài dạy đúng cái lý “chỉ chuyển tên mà không phải
chuyển thể tánh” nên kết thúc bằng bài tụng như sau:
Bốn trí là kết
quả của sự chuyển đổi 8 thức,
Nhưng chỉ là
danh ngôn mà không phải thật tánh,
Nên nếu nơi
sự chuyển đổi không lưu lại một cái gì,
Thì diệu dụng
phát động vô cùng mà thật là vĩnh viễn an trú trong cảnh thuyền-định
của Phật.
Trí Thông đốn
ngộ và trình một bài kệ với 2 câu kết thúc:
- Nhờ Sư thấu
diệu chỉ,
- Chẳng còn kẹt danh tướng.
Trí Thường
người Tín Châu, đồng niên xuất gia, quyết chí cầu kiến tánh cho được,
một ngày nọ đến bái yết Ngài Huệ Năng, Ngài hỏi: Ông ở đâu đến,
muốn cầu việc gì ? Trí Thường bạch: Kẻ học đạo này trước đây đã
y chỉ với Đại Thông Hòa Thượng, được Ngài chỉ thị cho cái nghĩa kiến
tánh rồi, nhưng hồ nghi chưa hết, nên từ xa đến đây đảnh lễ Ngài,
phục vọng từ bi chỉ giáo. Ngài Huệ Năng hỏi: Ngài Đại Thông đã dạy
ông như thế nào ? Trí Thông thưa: Con hỏi thế nào là bản tánh của con,
Ngài hỏi rằng thấy hư không hay không, con trả lời có, Ngài hỏi hư không
có hình tướng không, con trả lời không, Ngài dạy: Bản tánh của ông cũng
như hư không, không có một vật gì có thể thấy được, như vậy là
chánh kiến, không có một vật gì có thể biết được, như vậy là chân
tri; không có hình tướng mà chỉ thấy bản nguyên thanhtịnh, giác thể
viên minh, tức gọi là kiến tánh thành Phật. Bạch Ngài, kẻ cầu học đạo
này nghe chỉ thị như vậy mà chưa được thấu đạt, nên ngưỡng mong Ngài
từ bi dạy bảo.Ngài Huệ Năng bảo: Lời dạy trên chỉ vì còn tri kiến
nên ngươi không ngộ được; hãy nghe bài kệ tôi đây:
- Không thấy một
pháp thì còn sự thấy không,
-
Nên hệt như
mây che mất mặt trời;
-
Không biết một
pháp thì còn cái biết không,
-
Như vậy có
khác gì hư không mà nổi sấm chớp ?
-
Thấy và biết
như vậy khi không mà nổi lên,
-
Thì bị huyễn
giác mà không biết được phương tiện;
-
Nếu ngay nơi
một niệm mà ông biết được là trái,
-
Thì ánh sáng
linh thiêng của ông vĩnh viễn hiện ra.
Trí Thường
nghe xong, hoát nhiên đại ngộ, than rằng “Tự tánh vốn là cái thể giác
chiếu, vậy mà ta đã chạy ra sự chiếu soi để bị trôi nổi một cách
oan uổng”:
- Tự tánh
giác nguyên thể,
- Tùy chiếu uổng
thiên lưu.
Dịch nghĩa:
- Bản thể tự
tánh giác,
- Tùy chiếu vọng lưu chuyển.
-
(TDL)
- Tính thể vốn
là giác
- Luống theo dòng chiếu soi.
-
(TNTH)
Một hôm
Trí Thường hỏi Ngài về cái nghĩa 3 thừa và tối thượng thừa mà Phật
đã dạy, Ngài bảo: “Hãy quán tự tâm, đừng vụ ngoại cầu; thừa
nghĩa là hành, không phải nói mà tu. Đừng hỏi tôi, hãy trong tất cả
các thời, tự tánh tự như”. Trí Thường đảnh lễ và hầu hạ suốt đời
Ngài.
Chí Đạo,
người Quảng Châu, đến thưa Ngài Huệ Năng: Kẻ học đạo này từ ngày
xuất gia đến giờ tụng Kinh Niết Bàn đã 10 năm mà chưa rõ đại ý, nguyện
xin Ngài từ vi chỉ dạy cho con. Ngài hỏi: Ông chưa rõ chỗ nào ? Chí Đạo
thưa: “Chư hành vô thường, thị sanh diệt pháp, sanh diệt diệt dĩ, tịch
diệt vi lạc”, con có chỗ sở nghi về bài tụng ấy. Ngài hỏi nghi thế
nào, Chí Đạo trình bày thì thấy ông quan niệm tịch diệt là đoạn diệt
và lạc là lạc thọ, một cảm giác trái với khổ thọ và tính chất vốn
là hoại khổ và hành khổ, nên Ngài dạy: “Ông chấp có thân mới có thọ
dụng, và thọ dụng lạc thọ như ông nói, thì đấy là tỏ ra ông còn luyến
tiếc sanh tử và đắm say thế lạc. Nhưng ông phải xét, Phật vì người
mê mờ nhận huyễn thân làm tự thể, huyễn tượng làm ngoại cảnh, rồi
thích sống sợ chết, niệm niệm giao động, luân hồi một cách oan uổng,
bản tánh là niết bàn thường lạc mà lại thành ra khổ tướng, vì cái
khổ ấy mà suốt ngày đuổi tìm thế lạc, Phật vì những người mê mờ
như vậy mà chỉ thị tánh tịnh là niết bàn, sát-na không sanh sát-na
không diệt, lại càng không có sự sanh diệt có thể diệt được, ấy đó:
tịch diệt hiện tiền; chính lúc hiện tiền cũng không có cái giới hạn
của sự hiện tiền ấy, mới là thường lạc, cái lạc như vậy không có
sự hưởng thọ, cũng không có người hưởng thọ, vậy nên nếu nói Niết
bàn làm cho các pháp vĩnh viễn không sanh ấy là phỉ báng Phật pháp. Hãy
nghe bài kệ của tôi đây:
- Vô thượng đại
niết bàn
- Viên minh thường
tịch chiếu,
- Mà người phàm
bảo chết,
- Ngoại đạo
cho là mất,
- Còn các vị
tiểu thừa
- Lại gọi là
vô tác,
- Tổng kết sự
chấp trước
- Thành sáu mươi
hai thứ,
- Nhưng chỉ là
vọng lập
- Chứ đâu phải
thật nghĩa;
- Duy những người
quá lượng
- Thông đạt,
không thủ xả,
- Do đó biết năm
uẩn,
- Và bản ngã
trong đó,
- Cùng cảnh sắc
ở ngoài,
- Tất cả chỉ
giả danh,
- Bình đẳng,
như huyễn mộng,
- Nên không thấy
phàm thánh,
- Cũng không chấp
niết bàn,
- Siêu việt
trên tất cả,
- Diệu dụng thường
vô cùng,
- Mà không chấp
dụng ấy,
- Phân biệt khắp
tất cả,
- Mà không chấp
phân biệt.
- Lửa cháy thấu
đáy bể,
- Gió bạt núi
va nhau,
- Mà vẫn thường
tịch diệt,
- Ấy đó: tướng
Niết bàn !
- Tôi nói là
nói gượng,
- Để ông bỏ
tà kiến,
- Chứ đừng hiểu
theo lời,
- May ra biết chút
ít !
Chí Đạo
nghe bài kệ ấy xong, tâm trí đại ngộ nên vui mừng đảnh lễ Ngài mà
cáo thối.
Hành Tư thuyền
sư người Cát Châu, nghe đạo tràng Tào Khê đông nhiều nên đến tham lễ
Ngài Huệ Năng và hỏi rằng: Làm như thế nào mới không rơi vào giai cấp?
Ngài hỏi: Ông đã làm gì? Ngài Hành Tư thưa: Đệ nhất nghĩa đế cũng không
làm. Ngài nói: vậy rơi vào giai cấp gì? Ngài Hành Tư thưa: Đệ nhất
nghĩa đế còn không làm, thì có giai cấp gì! Ngài Huệ Năng đặc biệt nhận
Ngài Hành Tư thật là pháp khí, nên bảo làm Thủ chúng. Một hôm Ngài lại
bảo Ngài Hành Tư: Ông nên đi hóa độ mọi nơi, làm cho Phật chủng không
đoạn tuyệt. Ngài Hành Tư liền về Cát Châu, ở núi Thanh Nguyên, hoằng
hóa rất thạnh.
Hoài Nhượng
thuyền sư người Kim Châu ban đầu yết kiến An quốc sư. Ngài này bảo đến
tham cứu Tào Khê. Ngài Hoài Nhượng đến, lễ bái rồi, Ngài Huệ Năng hỏi:
Ông ở đâu đến ? Ngài Hoài Nhượng thưa: Từ Ngài An quốc sư. Ngài Huệ
Năng hỏi: Vật gì? Tại sao ? Ngài Hoài Nhượng trả lời: Nói một vật tức
không trúng. Ngài Huệ Năng hỏi: thế có thể tu chứng không? Ngài Hoài Nhượng
thưa: Tu chứng không phải không, nhưng ô nhiễm không phải thật. Ngài Huệ
Năng tán dương rằng: “Nội cái điều không ô nhiễm đó đã được chư
Phật hộ niệm. Ông như vậy tôi cũng như vậy”. Ngài Hoài Nhượng bèn hầu
hạ chung quanh Ngài Huệ Năng 15 năm, ngày càng thâm nhập. Sau Ngài qua núi
Nam Nhạc đại hoằng Thuyền tôn.
Huyền Giác
thuyền sư biệt hiệu Vĩnh Gia, người Ôn Châu, học tập kinh luận từ nhỏ,
rất tinh pháp môn chỉ quán của tôn Thiên Thai, nhân xem Kinh Duy Ma mà phát
minh tâm địa. Ngẫu nhiên gặp môn đồ của Ngài Huệ năng là Huyền
Sách, trong câu chuyện đàm đạo thấy Ngài xuất ngôn ám hợp, nên Huyền
sách hỏi: Nhân giả đắc pháp với ai? Ngài Huyền Giác trả lời: Tôi học
các kinh luận đại thừa đều có thầy cả, sau chính nơi Kinh Duy Ma tôi ngộ
tâm tôn của Phật, nhưng chưa có ai để chứng minh; xin Nhân Giả chứng
cho. Huyền Sách nói: Lời tôi nhẹ lắm; ở Tào Khê có Tổ Sư thứ sáu là
Ngài Huệ Năng, nếu có thể xin mời Ngài cùng đi với tôi đến đó. Ngài
Huyền Giác nghe lời, và khi đến thì đi xung quanh Ngài Huệ Năng 3 vòng rồi
chống tích trượng mà đứng. Ngài Huệ Năng nói: Phàm một vị Sa môn thì
phải đủ ba ngàn oai nghi, tám vạn tế hạnh; Đại Đức từ đâu đến đây
mà kiêu ngạo như vậy? Ngài Huyền Giác nói: Sanh tử đại sự, vô thường
mau chóng. Ngài Huệ Năng nói: Thế sao không thể chứng “không sanh”, liễu
ngộ “không chóng”? Ngài Huyền Giác thưa rằng: Thể tức không sanh, liễu
vốn không chóng! Ngài Huệ Năng nói: Đúng như vậy, như vậy ! Bấy giờ
Ngài Huyền Giác mới trang nghiêm làm lễ và xin cáo từ. Ngài Huệ Năng bảo:
Sao trở về mau quá vậy? Ngài Huyền Giác thưa: Vốn tự không động làm
gì có sự mau chóng ! Ngài Huệ Năng hỏi: Ai biết sự không động ấy ? Ngài
Huyền Giác thưa: Ấy là Nhân giả tự sanh phân biệt. Ngài Huệ Năng tán dương
rằng: Ông rất được cái ý “vô sanh”. Ngài Huyền Giác thưa : Vô sanh
mà có ý sao? Ngài Huệ Năng nói: không ý thì ai phân biệt? Ngài Huyền
Giác thưa: Chính sự phân biệt cũng không phải ý. Ngài Huệ Năng nói:
Lành thay, xin hãy lưu lại một đêm. Nhân đó bấy giờ có cái tiếng “một
đêm giác ngộ”. Sau Ngài Huyền Giác làm bài ca “chứng đạo” thạnh hành
thế gian.
Trí Hoàng
thuyền giả khi y chỉ với Tổ Sư thứ năm tự gọi mình đã được chánh
thọ rồi bỏ đi ở riêng, lập am, ngồi lâu, 20 năm như vậy. Đệ tử Ngài
Huệ Năng là Huyền Sách du phương hóa độ, một hôm đến Hà Sóc, nghe đại
danh của Trí Hoàng bèn đến am mà hỏi rằng: Ông làm gì? Trí Hoàng nói:
Nhập Định. Huyền Sách bảo: Ông nhập định là hữu tâm mà nhập hay vô
tâm mà nhập? Vô tâm thì thảo mộc lẻ ra cũng đáng được gọi là nhập
định, còn hữu tâm thì hết thảy mọi loài cũng đáng ra được định.
Trí Hoàng nói: Khi tôi nhập định thì không thấy hữu hay vô tâm. Huyền
Sách nói : Đã không thấy hữu tâm hay vô tâm thì tức là thường định,
sao còn có xuất và nhập định? Nếu có xuất có nhập thì chưa phải là
thuyền định cứu cánh. Trí Hoàng hỏi: Thầy của Nhân giả là ai? Huyền
Sách đáp: Ngài Tổ Sư thứ sáu, ở Tào Khê, Trí Hoàng hỏi: Ngài Tào Khê
dạy thuyền định ra sao? Huyền Sách thưa rằng: Diệu trạm viên tịch, thể
dụng như như, 5 ấm vốn không, 6 trần chẳng thật, không xuất không nhập,
không định không loạn, thể tánh của Thuyền là không trú ở nên không
trú ở nơi sự tĩnh lặng của Thuyền, thể tánh của Thuyền là không
phát sanh nên không phát sanh ý tưởng về Thuyền; tâm như hư không mà cũng
không có cái giới hạn của hư không. Trí Hoàng đại ngộ, bèn cùng đến
tham bái Ngài Huệ Năng và trở lại Hà Bắc khai hóa tứ chúng.
Thần Hội
đồng tử, người mà Ngài Huệ Năng đã tán dương là như như bất động,
khi 13 tuổi, mới đến yết kiến, Ngài hỏi: Thiện tri thức từ xa đến
đây rất là khó nhọc, vậy mà đã thấy được cái gốc của mình chưa?
Hễ có gốc thì biết được ông chủ, hãy nói ra nghe coi. Thần Hội thưa:
Vô trú là gốc, thấy là chủ. Ngài nói: Ông sa di này chỉ được cái nói
bỏ cả thứ lớp. Thần Hội hỏi: Ngài tọa thuyền vậy thấy hay không thấy?
Ngài bèn dùng thuyền trượng đánh Thần Hội 3 cái, hỏi rằng: Con đau hay
không? Thần Hội thưa: Cũng đau, cũng không đau. Ngài nói: Ta cũng thấy
cũng không thấy. Thần Hội hỏi, Ngài bảo: Ta thấy là thường thấy lỗi
lầm của mình, còn không thấy là không tìm tòi tốt xấu của kẻ khác,
nên ta cũng thấy, cũng không thấy. Còn sự cũng đau, cũng không đau của
con thì thế nào? Không đau thì con khác gì cây đá, mà đau thì con khác gì
phàm phu, lòng tất hờn giận. Con không bit thấy với không thấy là 2 ý niệm
đối lập mà có, đau với không đau là do sự sinh diệt mà ra. Tự tánh của
con thì con không thấy, con lại trào lộng người khác. Thần Hội hối hận,
đãnh lễ sám hối. Ngài Huệ Năng lại dạy: Nếu con mê mờ thì phải học
hỏi thiện tri thức để tìm đường tu chứng; nếu con tỏ ngộ thì minh
kiến tự tánh, như pháp tu hành. Con tự mê mờ không thấy tự tâm, lại
đi hỏi ta thấy với không thấy. Thần Hội lại lạy 100 lạy, cầu sám hối
lầm lỗi, rồi sau đó hầu hạ sát Ngài, không bao giờ rời ra. Một ngày
nọ, Ngài Huệ Năng bảo đồ chúng: Ta có một vật không đầu không đuôi,
không tên không chữ, không trái không mặt, các người ai biết chăng? Thần
Hội liền bước ra bạch rằng: Ấy là nguồn gốc của Chư Phật, là giác
tánh của con đây! Ngài Huệ Năng nói: đã không có tên chữ, sao còn còn bảo
là nguồn gốc, giác tánh? Không khéo con sẽ thành tín đồ của nhữn kẻ
tri giải đó. Sau này, Ngài Huệ Năng mất, Thần Hội vào Lạc Dương đại
hoằng đốn giáo của Tào Khê. Tác phẩm “Hiển tôn ký” của Người thạnh
hành cả thế gian.
Có một vị
Sư nào đó, hỏi Ngài Huệ Năng: Ý chỉ của Ngài Hoàng Mai ai được? Ngài
bảo: Ai lãnh hội Phật pháp thì người ấy được. Vị Sư ấy hỏi: Ngài
được không? Ngài trả lời: Tôi không lãnh hội được Phật pháp!
Phương Biện
người đất Thục, đến yết kiến Ngài Huệ Năng, Ngài hỏi: Thượng nhân
tinh nghề gì? Phương Biện bạch rằng: Tinh nghề đắp tượng. Ngài chánh
sắc bảo rằng: Thượng Nhân thử đắp một cái xem. Qua mấy ngày, tượng
thành, cao 7 tấc và thật là tinh xảo, Ngài cười rằng: Thượng nhân biết
đắp tượng mà không biết Phật tánh! Nhưng Ngài lại xoa đầu tượng ấy
mà thọ ký vĩnh viễn làm ruộng phước cho nhân thiên.
Có một vị
Sư đọc bài kệ của Ngài Ngọa Luân như sau: “Ngọa Luân có nghề hay: cắt
đứt trăm tư tưởng, đối cảnh tâm không sanh, Bồ Đề ngày càng lớn”.
Ngài Huệ Năng nghe xong, bảo: Các người mà làm y như vậy thì thắt chặt
thêm cái giây trói mình đó. Nhân đó, Ngài nói một bài kệ ngược lại :
“Huệ Năng không nghề hay, không đoạn trăm tư tưởng, đối cảnh tâm
sanh luôn, Bồ Đề lớn sao được”.
Trong khi Ngài
Huệ Năng ở chùa Bảo Lâm, Tào Khê, thì Ngài Thần Tú ở chùa Ngọc Tuyền,
Kinh Nam. Bấy giờ cả hai bên đều thạnh hành, ai cũng gọi là Nam Năng, Bắc
Tú, nên tự nhiên chi thành 2 tôn Bắc, Nam và chia ra 2 thuyết tiệm, đốn,
làm cho học giả không biết theo ai. Nên Ngài Huệ Năng bảo đồ chúng: “
Đạo pháp vốn một tôn chỉ, chỉ vì người ở Bắc ở Nam mà thôi. Đạo
pháp là duy nhất, chỉ vì sự thấy biết có mau có chậm, chứ làm gì có
cái đốn pháp khác với tiệm pháp. Đạo pháp vốn không đốn tiệm, chỉ
có người hoặc độn căn hoặc lợi căn mà gọi là đốn và tiệm mà
thôi”. Thái độ của Ngài Huệ Năng như vậy, nhưng đồ chúng của Ngài
Thần Tú thỉnh thoảng chê Tam tôn rằng Tổ Sư không biết chữ thì có sở
trường gì. Ngài Thần Tú nghe vậy, bảo rằng: “Ngài Huệ Năng được vô
sư trí, thâm ngộ thượng thừa, tôi thiệt không bằng. Huống chi Thầy ta
là Tổ sư thứ năm đích thân truyền phú y pháp cho thì đâu phải là vô cớ.
Ta hận không thể đi xa thân cận Ngài Huệ Năng, ngồi đây mà nhận sự
trọng đãi của quốc gia một cách vô ích. Vậy các người đừng lưu luyến
ở đây, hãy qua tham bái Ngài ở Tào Khê, để giải quyết đời mình”. Bảo
đồ chúng như vậy rồi, một ngày nọ Ngài Thần Tú sai một môn đồ tên
là Chí Thành ra đi, với những lời căn dặn như sau: Ông thông minh nhiều
trí, vậy hãy vì ta đến Tào Khê nghe pháp, nghe được điều gì thì hết
lòng ghi nhớ để về nói lại cho ta.
Chí Thành
vâng mệnh, đến Tào Khê tùy chúng thính pháp, nhưng lại không nói rõ
mình ở đâu. Ngài Huệ Năng mới bảo đồ chúng rằng: trong đại hội này
có kẻ nghe trộm đạo pháp. Chí Thành liền ra làm lễ, nói rõ công việc
của mình. Ngài bảo: Ông chắc là một kẻ dò dặc. Chí Thành nói không phải,
Ngài bảo: không phải thế nào được? Chí Thành thưa: Chưa nói thì còn phải,
nói rồi thì phải thế nào được! Lại bạch: Sanh tử là đại sự, nguyện
xin Tổ Sư từ bi chỉ giáo cho đệ tử. Ngài Huệ Năng hỏi: Ngài Thần Tú
nói về giới định huệ như thế nào? Chí Thành thưa: “Không làm các điều
ác là giới, phụng hành các điều thiện là huệ, tự thanh tịnh tâm ý
là định”, đó là lời dạy của Ngài. Ngài Huệ Năng bảo: Nếu tôi nói
có đạo pháp và có người thừa truyền đạo pháp thì thế là tôi mê hoặc
ông, nên tôi chỉ “tùy phương cởi mở” mà thôi. Giới định huệ như
Ngài Thần Tú dạy thật là bất khả tư nghị,
nhưng lại có khác với giới định huệ của tôi nói. Chí Thành thưa: giới
định huệ chỉ có một, sao lại có thể có khác được. Ngài bảo: Giới
định huệ của Ngài Thần Tú tiếp độ một hạng người, giới định huệ
của tôi tiếp độ một hạng người khác. Mà người học đạo thì sự
hiểu biết của họ không đồng nhau, nên có kẻ mau có kẻ chậm. Ông hãy
nghe giới định huệ mà tôi sẽ nói sau đây, xem có giống với Ngài Thần
Tú không. Tôi nói là không rời tự tánh mà nói, mà thuận tánh khởi dụng
mới thật là giới định huệ. Ông hãy nghe bài kệ của tôi đây:
- Tự tánh
không lỗi lầm là giới,
- Tự tánh
không si mê là huệ,
- Tự tánh
không loạn động là định;
- Tự tánh bất
tăng bất giảm như kim cang,
- Mặc dầu thân
thể đi hay đến mà lúc nào cũng vẫn là thuyền định.
Chí Thành
nghe bài kệ ấy liền đại ngộ, trình Ngài bài kệ như sau:
- Ngũ uẩn huyễn
thân,
- Huyễn hà cứu
cánh.
- Hồi thú chơn
như,
- Pháp hườn bất
tịnh.
Dịch nghĩa:
- Ngũ uẩn thân
huyễn hóa,
- Huyễn đâu
có cứu cánh.
- Trở về với
chơn như,
- Chấp pháp vẫn
chẳng tịnh (chẳng thanh tịnh).
- (TDL)
- Năm uẩn là
thân huyễn
- Đâu có gì cứu
cánh
- Quay về với
chân như
- Thì lại
thành bất tịnh.
- (TNTH)
Ngài Huệ Năng
hứa khả bài kệ ấy và dạy rằng: Ngộ tự tánh thì không lập–tức
không cố chấp bồ đề, giải thoát, không có một pháp gì thật có; rồi
chính vì không có một pháp gì thật có nên có thể kiến lập–tức
không bác khước vạn pháp, trong đó bồ đề cũng có, giải thoát không phải
không. Vậy nên người kiến tánh thì kiến lập cũng được, bác khước
cũng được, hoạt dụng tự tại, không bị ngăn trở, khộng bị bít lấp,
ứng theo trường hợp mà hoạt dụng, tùy theo ngữ khí mà đối đáp, phổ
hiện hiệu dụng mà không rời tự tánh. Chí Thành thưa: Thế nào là cái
nghĩa không lập? Ngài Huệ Năng trả lời: Tự tánh không phải lỗi lầm,
không phải si mê, không phải loạn động, nên niệm niệm quán chiếu, phá
trừ pháp chấ, tự tại vô ngại, không gian cũng như thời gian hoạt dụng
được cả, như vậy thì có cái gì đáng lập. Tự tánh tự ngộ ấy là
đốn ngộ và đốn tu, không có tiệm thứ, nên không lập các pháp, mà
các pháp vốn tịch diệt, thì có cái gì gọi là thứ lớp? Chí Thành nghe
dạy, liền đãnh lễ Ngài Huệ Năng, hết lòng hầu hạ, hôm sớm không mỏi.
Chí Triệt người
Giang Tây, thiếu thời vốn là hiệp sĩ. Từ khi nam bắc phân hóa, thì tuy
các Ngài chủ trì hai bên quên hết bỉ ngã, nhưng đồ chúng không khỏi thương
ghét. Đồ chúng phía bắc lén bảo Chí Triệt đến Tào Khê hành thích, nhưng
Ngài Huệ Năng dự biết, kiếm mười lạnh vàng để nơi chỗ ngồi, đêm
đến, Chí Triệt đột nhập, Ngài đưa cổ ra cho, nhưng Chí Triệt chém 3 lần
mà không thương tổn gì. Ngài mới bảo gươm chánh thì không làm điều tà,
gươm tà thì không hại được người chánh, còn quả báo thì ta nợ ngươi
bằng vàng chứ không phải tánh mạng. Chí Triệt nghe nói, kinh sợ té ngữa
ra, giây lâu mới tỉnh, ai cầu sám hối và nguyện xin xuất gia. Ngài Huệ
Năng đưa vàng cho, bảo rằng: Hảy đi đi đã, nếu không, e đồ chúng làm
hại. Ngày khác hãy thay đổi hình dạng mà đến, tôi sẽ nhiếp hóa cho.
Chí Triệt vâng lời, trốn liền đêm ấy. Sau này, khi xuất gia rồi, một
hôm Chí Triệt nhới lời của Ngài nên đến yết kiến, Ngài bảo: Tôi nhớ
ông lâu na, sao đến chậm vậy? Chí Triệt thưa rằng: Ơn Ngài xá tội, nay
tuy xuất gia khổ hạnh, cũng thấy khó mà báo đáp ân đức; muốn báo đáp
ân đức Ngài, con nghĩ chỉ duy có việc hoằng pháp độ sanh mà thôi. Con
thường xem kinh Niết Bàn mà không hiểu cái nghĩa thường và vô thường,
cúi xin Ngài từ bi chỉ dạy cho con. Ngài bảo: Vô thường là Phật tánh,
còn thường là các pháp. Chí Triệt kinh ngạc: Kinh nói Phật tánh là thường,
còn các pháp vô thường, nay Ngài nói trái lại, làm cho con càng thâm nghi
hoặc. Ngài Huệ Năng bảo: Kinh Niết Bàn ngày xưa tôi đã được ni cô Vô
tận tạng tụng cho nghe một biến rồi. Ông không nhận ra lời tôi nói chăng?
Phật tánh nếu thường thì vạn kiếp cũng không có được lấy một người
phát bồ đề tâm, nên vô thường tôi nói chính là tánh chân thường Phật
dạy đó. Còn các pháp nếu vô thường thì tánh chân thường có chỗ
không phổ biến, nên tôi nói thường chính là tánh chân vô thường Phật
dạy đó. Ông chỉ theo tiếng mà bỏ nghĩa, nên lầm cho sự đoạn diệt là
vô thường và sự cố định là thường, không lãnh hội được cái lý
chân thường mà Phật dạy để phá cái chấp vô thường của nhị thừa.
Chí Triệt nghe như vậy thì hoát nhiên đại ngộ, nói bài kệ như sau:
- Bởi giữ cái
tâm vô thường,
- Nên Phật dạy
tánh chân thường,
- Mà không biết
ý phương tiện,
- Chỉ lượm
ngói trong ao vàng.
- Ngày nay
không phí công lao
- Mà Phật
tánh được hiện tiền,
- Ấy không phải
là Thầy cho,
- Cũng không
phải là ta được.
Ngài Huệ Năng
bảo: Ông đã thấu suốt rồi đó, nên đặt tên là Chí Triệt (chứ từ
trước đến nay vốn tên là Hành Xương). Chí Triệt liền bái tạ. Ngài Huệ
Năng thấy những kẻ ác tâm phần nhiều có mặt trong đồ chúng, nên thương
xót mà dạy rằng: Người học đạo phải tận trừ hết thảy cái niệm
thiện ác; không có tên riêng biệt mới tên là tự tánh, không có tánh
chia hai mới tên là thật tánh, chính nơi thật tánh ấy thiết lập ra hết
thảy pháp môn thì các người phải ngay nơi một lời nói mà thấy tự
tánh của mình. Nghe lời ấy ai cũng lạy Ngài, xin thờ Ngài làm thầy.
Điều quan trọng
nhất, sau khi lược thuật cơ hóa độ của Ngài Huệ Năng như trên đây,
chúng ta phải hiểu rằng đấy chỉ là “tùy phương cổi mở”, chỉ là
“ứng dụng tùy tác” và “ứng ngữ
tùy đáp”, và chính vì vậy mà ích lợi được cho tất cả những người
đương cơ. Chúng ta không nên tìm lấy một định lý nào trong đó, nhất
là không thể học lấy đôi điều mình thích, hòng làm sáo ngữ mà khuôn
theo, rồi nói để mà nói, bất cần và cũng không thể nào biết đến lợi
hay hại cho người nghe mình nói. Đến như Ngài Huệ Năng, lấy cái thân
quê mùa đến nỗi ngôn ngữ cũng không đúng, mà đương cơ hóa độ đến
như tất cả trường hợp mà ta đã biết, thì quả thật là “người quá
lượng” vậy.
Lời nói đầu
| Hành trạng | Tư tưởng | Tổng kết