Phiền não đôi
khi dấy khởi là do thân tứ đại bất ổn, nhưng phần lớn là do tâm.
Tâm tạo ra bao đau khổ cho ta, nên ta cần phải biết điều phục tâm.
Chính tâm khiến ta cảm thấy hạnh
phúc hay đau khổ -chứ không do nguyên nhân nào khác. Ta thường phản ứng
theo bản năng trong mọi hoàn cảnh, vì thế ta cần theo dõi tâm từng giờ
từng phút.
Môi trường tốt nhất để làm điều
đó là lúc hành thiền. Trong thiền, có hai trạng thái: thiền định
(samatha) và thiền quán (vipassana). Nếu ta có thể đạt đưọc thiền định,
dù chỉ trong một thời gian ngắn, điều đó chứng tỏ việc tọa thiền của
ta có nhiều tiến bộ. Nhưng nếu tâm định đó không đưọc dùng để thiền
quán, thì cũng chỉ làm lãng phí thời gian. Nếu tâm ta đưọc định, hỉ
lạc sẽ phát triển, nhưng ta nên nhớ rằng niềm hỉ lạc đó chỉ thoáng
qua. Chỉ có thiền quán thì không thay đổi. Khi định càng sâu, ta càng có
thể chịu đựng đưọc bao phiền não, chướng ngại. Lúc ban đầu bất cứ
tiếng động, sự khó chịu hay vọng tưởng nào cũng có thể làm ta bị
lôi cuốn, nhất là khi tâm đã không đưọc an định suốt trong ngày.
Lúc nào ta cũng cần nhớ rỏ về tính
vô thường (anicca) của vạn pháp, không chỉ trong lúc toạ thiền. Chánh niệm
là trung tâm điểm trong lúc toạ thiền, để đi vào thiền định. Chúng ta
chỉ có thể dành một ít thời gian cho việc tọa thiền, nhưng ta có thể
dành tất cả thời gian còn lại để quán sát tâm mình. Đó là nơi khiến
mọi việc trên thế gian nầy xảy đến cho ta. Không có gì có thể hiện hữu
ngoài tâm.
Càng quán sát tâm và thấy đưọc
những gì tâm có thể mang đến cho ta, ta càng cần phải chăm chút cho nó hơn.
Một sai lầm lớn nhất của chúng ta là coi thường tâm. Không biết rằng
tâm có khả năng mang đến niềm vui hay phiền não cho ta. Chỉ những khi ta
có thể giữ vững bình tỉnh, an lạc, dầu cho bất cứ hoàn cảnh gì xảy
ra cho ta, lúc đó ta mới có thể nói là ta đã phần nào kiểm soát đưọc
tâm. Nếu không, có nghĩa là tâm nằm ngoài vòng kiểm soát của ta, và lúc
đó ta chỉ là kẻ nô lệ cho tư tưởng của minh.
- Cái hại của kẻ thù gây cho kẻ thù
- Hay oan gia đi với oan gia
- Không bằng cái hại của tâm niệm hành ác
- Gây ra cho ta.
-
- Chẳng phải cha mẹ
- Hay thân bằng quyến thuộc
- Nhưng chính tâm niệm chánh thiện
- Khiến ta thêm tốt hơn.
- Dhammapada 42.43 (Kinh Pháp Cú 42 - 43 -TTS)
Theo lời dạy của Đức Phật, không
có gì quan trọng hơn là làm chủ đưọc tâm. Tuy nhiên ta không phải chỉ
có điều phục tâm trong lúc tọa thiền - đó chỉ là một trong những
cách thực tập đặc biệt. Giống như khi bạn học đánh tennis. Bạn thực
hành với huấn luyện viên ngày nầy, qua ngày nọ, cho đến khi bạn có thể
tìm thấy sự thăng bằng, đủ bản lĩnh để tự đấu một mình. Chiến
trường để ta luyện tâm chính là cuộc sống hằng ngày -bao gồm tất cả
mọi hòan cảnh ta phải đương đầu.
Chánh niệm là phương tiện hổ trợ
đắc lực nhất của ta, nghĩa là ta cần phải có mặt trong từng giây
phút sống. Nếu tâm lúc nào cũng bị theo dỏi, nó không thể tạo ra những
chuyện phiền não về thế giới hay bạn bè quanh ta, hay khiến ta ham cấu
thứ nầy, thứ kia. Tất cả những sự suy tưởng trong đầu ta có thể xảy
ra triền miên, nhưng khi một khi ta chánh niệm thì tất cả đều ngưng bặt.
Có chánh niệm nghĩa là có mặt từng giây phút, không chừa một kẻ hở
cho bất cứ tư tưởng nào có thể len lỏi vào. Lúc nào ta cũng có mặt
ở giây phút hiện tại, bất cứ đó là gì -lúc đi, đứng hay nằm ngồi,
cảm thấy hạnh phúc hay khổ đau- và ta duy trì thái độ biết mà không
có sự phán đoán, phân biệt, 'chỉ biết'.
Có chủ đích rỏ ràng hàm ý một
sự đánh giá: thí dụ nói chúng ta hiểu đưọc mục đích của tư tưởng,
hành động hay lời nói của mình, nghiã là chúng ta biết là mình có hành
xử khéo léo không , có đạt đưọc những điều mình mong muốn không. Ta
cần tạo cho mình một khoảng cách để ta có thể đánh giá mình một
cách khách quan, vì nếu ta tự gắn mình với một sự kiện nào đó, thì
ta khó thể giữ đưọc sự khách quan. Chánh niệm đi đôi với chủ đích
rõ ràng tạo đưọc cho ta khỏang cách cần thiết đó.
Bất cứ sự đau khổ nào xảy đến
cho ta, dầu lớn hay nhỏ, triền miên hay thoáng chồc đều do tâm tạo tác.
Tất cả những gì xảy ra cho ta đều do chính ta tạo cho mình, không có ai
khác. Tất cả chúng ta đều vào vai trong vở kịch 'cuộc đời'. Đôi khi
người khác tình cờ có mặt cạnh ta, thế là ta nghĩ là họ có trách nhiệm
về sự bất hạnh của mình. Thực tế là tất cả những gì ta làm đều
do tâm hành của ta điều khiển.
Càng quán sát tâm trong lúc toạ thiền,
ta càng dễ đi vào định. Khi ta quan sát từng trạng thái của tâm lúc vọng
tưởng dấy khởi, hay khi ta ngưng không đuổi theo chúng, ta sẽ dể có
thái độ bàng quan hơn. Vọng tưởng không ngừng đến rồi đi, giống như
hơi thở vào ra của ta. Nếu ta bám víu vào chúng, phiền não sẽ lập tức
phát sinh. Khi ta tin các vọng tưởng nầy là ta, nhất là những suy tưởng
tiêu cực, ta sẽ tìm cách để phản ứng, chống cự lại. Hành động nầy
tạo ra phiền não, khổ đau.
Phương châm của Đức Phật về tứ
vô lượng tâm đáng cho ta ghi nhớ: "Không để ác tâm phát khởi, nếu
nó chưa phát khởi. Không duy trì ý xấu nếu nó đã phát khởi. Phát khởi
thiện tâm nếu nó chưa phát khởi. Duy trì thiện tâm nếu nó đã phát khởi".
Ta càng nhanh chóng thực hành đưọc
những điều trên, ta càng thêm có lợi lộc. Nhưng đó là một phần của
những gì ta có thể thực hành đưọc khi ngồi thiền. Khi ta có thể thực
tập buông bỏ đưọc các vọng tưởng dấy khởi khi ta đang toạ thiền,
thì ta cũng có thể hành động như thế đối với các tư tưởng bất thiện
trong đời sống hàng ngày. Khi ta có thể ngưng các tư tưởng lo ra để chỉ
chú tâm vào hơi thở, thì ta cũng có thể xử dụng phương pháp đó để bảo
vệ tâm ta trong bất cứ lúc nào. Chúng ta càng có khả năng khép cánh cửa
tâm lại đối với những suy tưởng khiến tâm đau khổ, thì cuộc sống của
ta càng thêm dể chịu. Khả năng nhận biết và buông bỏ không đồng
nghĩa với sự đè nén. Tâm an lạc là tâm tràn đầy lòng từ bi.
Đau khổ là do tự chính mình gây
ra cho mình. Nếu chúng ta thực sự muốn tránh khỏi những khổ đau, ta cần
phải luôn quán sát tâm. Ta cần phải quay trở vào để thực sự hiểu tâm
ta muốn gì? Động lực nào khiến ta phản ứng? Ta phản ứng như thế nào?
Có trăm ngàn động lực, nhưng chỉ có hai phản ứng. Một là thái độ hỉ
xả, hai là chấp chặt, tham đắm.
Bất cừ hoàn cảnh nào cũng có thể
là một bài học tốt cho ta. Hôm nay ta phải đứng chờ hơi lâu ở ngân
hàng, thì đó là bài thực tập tính kiên nhẫn của ta. Dầu sự thực tập
có thành công hay không, không quan trọng. Cái chánh đó là kinh nghiệm học
tập của ta. Tất cả mọi việc ta làm đều là một sự thực tập, và thử
thách đối với ta. Đó là mục đích sống của tất cả nhân loại, đó
là lý do hiện hữu của ta. Ta dùng thời gian sống ít ỏi trên mặt đất
nầy là để học hỏi, và trưởng thành. Ta cần nhìn cuộc đời của mình
giống như một lớp học bổ túc. Tất cả những mục đích khác đều là
sai lầm.
Chúng ta chỉ là những người khách
ở đây, với những hạn chế của một người khách. Nếu ta biết xử dụng
thời gian của mình để tìm hiểu nội tâm của chính mình - về những gì
ta yêu, ta ghét, những sự lo lắng, sợ hãi của chúng ta- thì ta đã sống
một cuộc đời rất xứng đáng. Một cuộc sống như thề đòi hỏi ta phải
có nhiều nghệ thuật sống. Đức Phật gọi đó là 'sự nôn nóng'
(samvega), khiến ta cảm thấy phải thực hành điều đó ngay bây giờ, mà
không thể chờ đợi tương lai, hay một ngày nào đó khi ta có thêm thì giờ.
Tất cả đều là những kinh nghiệm học hỏi, và thời gian bắt đầu là
ngay bây giờ.
Khi ta gặp khổ đau -người bạn thân
thuộc của mọi người- ta hãy hỏi: "Bạn từ đâu đến?" Khi đưọc
trã lời, ta phải gặn hỏi lại nữa, và tiếp tục đào sâu thêm nữa. Chỉ
có một câu trã lời đúng sự thật, nhưng không phải ta dể tìm thấy nó
ngay. Đôi khi ta phải đi qua bao câu trã lời trước khi ta đến đưọc đích
cuối cùng, nhận ra đưọc đó là do cái Ngã của ta. Khi đã đi đến câu
trã lời đó, ta biết là ta không cần phải hỏi thêm nữa, vì đó là sự
bắt đầu của trí tuệ. Sau đó ta có thể quán sát tại sao tự Ngã của
ta lại tạo ra đau khổ cho ta. Chúng ta đã làm gì? Đã phản ứng như thế
nào? Khi đã tìm ra nguyên nhân, ta có thể buông bò những cái nhìn sai lầm.
Lúc đó ta sẽ tự thấy nhân quả tức thời của hành động mình, và ta sẽ
không bao giờ quên điều đó. Từng giọt nước có thể làm đầy thùng, từng
sửa đổi nho nhỏ giúp ta thanh lọc đưọc tâm. Từng giây phút đều xứng
đáng công lao của chúng ta.
Ta càng nghiệm thấy từng giây
phút đều đáng cho ta chú tâm, tâm càng thêm sự tinh tấn. Không có giây
phút nào trôi qua vô ích, mổi giây phút đều quan trọng, nếu ta biết xử
dụng chúng một cách khéo léo. Tâm ta trở nên mạnh mẽ hơn. Và chỉ cần
những giây phút nhỏ nhoi đó đủ góp lại thành một cuộc đời thực sự
đáng sống làm sao.
(Theo To Control One's Mind)