- VÔ MÔN QUAN
-
無門関
- Chữ Vô của Phương Đông
- Nguyên tác Vô Môn Quan: Vô Môn Huệ Khai
Dẫn nhập và chú giải: Nishimura Eshin
Bình luận: Giáo sư Akizuki Ryômin
- Biên dịch: Nguyễn Nam Trân
- Bản Thảo - 2009 -
Tắc số 33:
Chẳng tâm chẳng Phật (Phi tâm phi
Phật)[1].
非心非仏
Bản tắc:
Một hôm, Hòa Thượng Mã Tổ[2]
nhân tăng hỏi:
-Phật là gì?
mới đáp rằng:
-Chẳng phải tâm, chẳng phải Phật.
Bình Xướng:
Vô Môn nói rằng:
Nếu hiểu thấu suốt được điểm này thì
công việc tu thiền xem như đã hoàn tất.
Tụng:
Bèn có bài tụng:
Lộ phùng kiếm khách tu trình....
Bất ngộ thi nhân mạc hiến....[3]
Phùng nhân thả thuyết tam phân,
Vị khả toàn thi nhất phiến[4].
路 逢 劍 客 須 呈
不 遇 詩 人 莫 獻
逢 人 且
說
三 分
未 可 全 施 一 片
(Gặp trang kiếm khách nên trình (kiếm),
Chẳng phải thi nhân chớ tặng (thi).
Với người cứ nói sơ là đủ,
Đừng đem gan ruột tỏ làm chi.)
Lược dịch lời bàn của Giáo sư
Akizuki Ryômin:
Tắc “Phi Tâm Phi Phật” này liên quan mật
thiết với tắc 30 “Tức Tâm Tức Phật”.
Chữ “phi” có nghĩa “không phải là”, theo
sau nó nhất định phải là một danh từ (thể ngôn). Như thế, Phi Tâm Phi
Phật nghĩa là “Không phải là tâm, không phải là Phật”, nói khác đi, là
sự phủ định hai danh từ Tâm và Phật. Phi khác với “bất” vì sau “bất”
phải là động từ hay hình dung từ (tính từ), ghép với nhau để trở thành
một trạng từ (phó từ) hàm ý phủ định. Phi là chữ đối nghịch với Thị,
trong khi Thị có nghĩa khẳng định “là” thì Phi có nghĩa phủ định “không
phải là”. Phi có thể viết là “bất thị”, nhưng nếu “phi” hay được dùng
trong văn viết, “bất thị” thường thấy trong văn nói.
Thế thì, về mặt ngữ nghĩa, rõ ràng cụm
từ “Phi Tâm Phi Phật” là cách diễn tả đối nghịch của “Tức Tâm Tức Phật”.
Một bên thì bảo “Tâm, ấy tức là Phật”, bên kia lại nói: “Không phải là
Tâm, không phải là Phật”. Chả lẽ lúc đầu Mã Tổ nói một câu, sau lại nói
một câu khác trong tư thế phủ định câu trước hay sao?
Nhân đây, thấy cần nhắc lại một cuộc vấn
đáp khác của Thiền sư Mã Tổ với đồ đệ, chép trong Truyền Đăng Lục,
chương Mã Tổ:
Tăng: Vì cớ gì thầy lại dạy “Tức Tâm Tức
Phật”?
Sư: Vì ta muốn dỗ trẻ con nín khóc!
Tăng: Khi nó đã nín rồi thì làm sao?
Sư: Dạy “Phi Tâm Phi Phật”.
Tăng: Nếu có một nhân vật nào không nằm
trong hai trường hợp ấy, thầy dạy điều chi?
Sư: Lúc đó, ta sẽ nói với ông ta: “Bất
thị Vật!”
“Bất
thị Vật” có nghĩa: “Không phải là chúng sinh!”. Về ý nghĩa của câu này,
xin tham khảo tắc 27 Bất Thị Tâm Phật đã nói ở trên. Còn nơi đây, ta chỉ
giới hạn sự suy ngẫm của mình trong sự so sánh diễn biến thấy trong hai
câu đầu tiên, như tôi cũng đã thử làm chuyện đó trong lời bàn về tắc 30
Tức Tâm Tức Phật.
[1]
Thoại có chép trong Mã Tổ Ngữ Lục quyển 1, như là công án liên hệ
đến tắc 30 Tức Tâm Tức Phật.
[3]
Hai câu đầu lược thơ cổ. Bỏ mất chữ “kiếm” và “thi” ở cuối câu. Ý
muốn nói không cần trọn câu 7 chữ (thất ngôn) người ta cũng hiểu.
[4]
Hai câu này diễn ý lời của Trần Khổng Chương nói với Ngụy Văn Đế,
chép trong sách Lăng Già Hợp Triệt quyển 2, rằng khi có việc binh,
cho dù với người đồng minh, chỉ nên thổ lộ một phần tư kế hoạch của
mình.
http://www.buddhismtoday.com/viet/thien/vomonquan_36.htm